Үшіншіден, Қазақстан тарихы ғылымында кезеңге бөлу мәселе-леріне байланысты категориялар мен түсініктер туралы қандай да болмасын бірыңғай нақты ұғым жоқ.

Қазақстан тарихының жалпы әлемдік үдеріспен байланысы туралы бірыңғай, жалпыға ортақ түсінік қалыптаспаған.

Тарихшылар, әрине, қазіргі дәстүрлі кезеңдеудің толыққанды емес екенін мойындайды және оларды сөзбе сөз түсіну және түсіндіру туралы нақты бірізділік жоқ.

«Заман» (эра) - негізінен миллиондаған жыл бұрын болған оқиғалар туралы айтқанда қолданы-лады.

Соңғысы қазіргі уақытта жалпыға бірдей қабылданып, григориан күнтізбесі қазіргі уақытта жалпы әлемдік жүйе болып табылғанымен, ол христиандық айырмашылықтарға негізделген және жалпы пайдаланылатын жүйе туралы бейтарап мәлімдеме емес, еуро-гегемонияны әлемге таңу ретінде қарастырылады [5].

Сауалнама нәтижесінде оқушылардың отбасы тарихына деген қызығушылығы жоғары екенін, сонымен қатар отбасы тарихына арналған жеке қордағы естеліктерімен бөліскісі келетіндіктерін, отбасы тарихын танып білу олар үшін маңызды екендігін көрсететін нәтижелер туралы талдау жұмысы көрсетілген.

Отбасы туралы материалдарды жинақтау, ата-бабалар өмірі мен шежірені құрастыру көптеген отбасының мәселесіне айналады.

Бұл әлемдік тәжірибе түбінде адамның өзінің шыққан тегін, жерін, мекені туралы тарихи жадыны қалыптастыратын бірден бір қадамы [1].

Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 853 Жарлығымен «Республикадағы отбасы және гендерлік саясат тұжырымдамасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 384 Жарлығына өзгеріс енгізілді Қазақстанның 2030 жылға дейін» жарлығына енгізілген өзгерістерге сәйкес, жасөспірімдер бойында отбасы құндылықтарын насихаттау мен тәрбиелеу ерекше назарға алатын мәселе болып табылады.

Николас Мирзоев: "маңызды нәрсе туралы айтуға болады күнделікті өмірдегі визуалды сезімдердің мағынасы".

Мазур, А.Стрельникова еңбектерінде визуалды деректердің қасиеті,ерекшелігі, адамға әсер ету мен қабылдау функциясына деген ықпалы туралы ғылыми зерттеулер жүргізген [10].

А.Мосиннің ұстаздар үшін әдістемелік құралында, ұстаздарға оқушы бойында отбасы тарихына қызығушылығын арттырып, жеке отбасылық қормен жұмыс жасауды, жұмыс жасау барысында пәнаралық әдісті қолдануды үйрету, отбасының тарихы туралы жинақталған деректер негізінде өздігінен еңбектеніп, тарихи уақиғалар мен деректерді салғыстыру арқылы тұжырымдау, баға беруге баулу туралы жан-жақты әдістемелік нұсқаулар берілген.

А.Мосиннің ұстаздар үшін әдістемелік құралында, ұстаздарға оқушы бойында отбасы тарихына қызығушылығын арттырып, жеке отбасылық қормен жұмыс жасауды, жұмыс жасау барысында пәнаралық әдісті қолдануды үйрету, отбасының тарихы туралы жинақталған деректер негізінде өздігінен еңбектеніп, тарихи уақиғалар мен деректерді салғыстыру арқылы тұжырымдау, баға беруге баулу туралы жан-жақты әдістемелік нұсқаулар берілген.

Ата-әжелеріңіздің, бабаларыңыздың тарихы туралы білесіз ба?

Білім алушыларға берілген сауалнаманың сұрақтар тізімініде, отбасыңыздың тарихын қысқаша сипаттап бере аласыз ба деген сауалға барлық сынып оқушылары «ия» деп жоғары пайыздағы көрсеткіштегі жауап бергенімен, сауалнама аяқталған соң, пікір, сұрақ қойылған кезде оқушылардың көбінісі отбасы тарихын білмейтіндіктері анықталды, сауалнамада «ия» деген жауап көрсеткен оқушылар отбасы тарихын білмейтінін айтып, бүгіннен бастап ата-анасынан отбасы тарихы туралы сұрайтынын алға тартты.

Тұлғалар тарихын зерделеу туралы «Қазақстан тарихы» пәнін оқыту әдістемесінің негізін салушы ғалым Т.Тұрлығұлов өз еңбегінде «Сабақты дайындауға қойылатын бір басты талап – іріктелген тарихи материалдың оқушыларға моральдық тәрбие берудегі рөлін толық түсіне білуі жастардың санасы мен жүрегіне, сезімі мен эмоциясына терең әсер ету үшін оқушылардың тарихи материалды түсіне отырып, жасаған қорытындысы

Хат авторлары билігін жүргізген жылдары көрініс тапқан тарихи оқиғалар мен сол кезеңдегі саяси жағдай туралы мәліметтерді ала отырып, білім алушылардың тарихи көзқарасын, тарихи санасын қалыптастыруға болады.

Оның толық адам туралы ойын «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінен басталады.

Мақалада Ұлы Отан соғысы жылдары солдаттың бейнесі мен тәрбиелеу туралы ойлары мен философиялық көзқарастары жазылған Кеңес Одағының батыры Бауыржан Момышұлының Мәскеу қаласындағы Ресей мемлекеттік әдебиет және өнер архивінде түпнұсқасы сақталған бірнеше бөлімнен тұратын тарихи құжаттарға («Көк дәптер») талдау жүргізіледі.

Ол туралы жарық көрген көптеген естеліктер, очерк, эссе мен мақалалардың маңызы зор.

Алайда кеңестік тарихнамада Ұлы Отан соғысының жеңуіне үлкен үлес қосқан қазақ батырлары туралы арнайы зерттеулер жүргізілген ғылыми еңбектер жоқ.

Біздің зерттелуіміздегі тарихи тұлға Бауыржан Момышұлының әскери қолбасшылық ерліктері мен Ұлы Отан соғысына қосқан үлесі туралы арнайы жекелеген зерттеулер жүргізілмеген.

Десек те, Бауыржан Момышұлының шағармалары негізінде патриоттық тәрбие мен ұлттық тәрбие беру үдерісі мен шығармаларының жүйелі талданбауы, сонымен қатар тарихи тұлғасын зерттеуде және әскери қолбасшылық қызметі мен ерліктері туралы зерттелген мұрағаттық құжаттардың толық қанды жарық көрмеуі тарихи тұлға туралы ғылыми білімнің аз екендігін дәлелдейді.

Десек те, Бауыржан Момышұлының шағармалары негізінде патриоттық тәрбие мен ұлттық тәрбие беру үдерісі мен шығармаларының жүйелі талданбауы, сонымен қатар тарихи тұлғасын зерттеуде және әскери қолбасшылық қызметі мен ерліктері туралы зерттелген мұрағаттық құжаттардың толық қанды жарық көрмеуі тарихи тұлға туралы ғылыми білімнің аз екендігін дәлелдейді.

Бауыржан Момышұлының солдат психологиясы туралы жазылған мақалаларына сараптама жасалды.

Мазмұнындағы ұлттық салт-дәстүр, ұрпақтар арасындағы қарым-қатынастың рөлі туралы құнды және танымдық материалдар ұлттық тәрбиені дәріптейтіндігі көк дәптерде сипатталады.

Құжат он алты беттен тұрады: Әскери тәрбие туралы, Солдаттық салт, Офицерлік қасиет, Батырлық туралы, Халық батырлары Шоқан мен Амангелді атты тарауларды қамтиды.

Құжат он алты беттен тұрады: Әскери тәрбие туралы, Солдаттық салт, Офицерлік қасиет, Батырлық туралы, Халық батырлары Шоқан мен Амангелді атты тарауларды қамтиды.

Біз Отан соғысында өзін танытқан қолбасшылар туралы айтқанда, олардың бойынан бұрынғы қолбасшылық дәстүрлердің ерекше қасиеттерін аңғарамыз.

Содан бері, әскери тәртіптің мазмұны және солдаттарды тәрбиелеудің принциптері туралы пікір Бауыржан Момышұлының ойынан шыққан емес.

Көк дәптердің «Солдаттың әсемдігі туралы» бөлімінде жауынгер әдемі болуға тиіс.

Солдаттың сыртқы келбеті мен жүріс тұрысы туралы бағдарбереді.

Бұл туралы Бауыржан Момышұлы былай деп жазады: «Жауынгердің сезіміне, мінез-құлқына түрткі салып, сөйтіп оған басшылық ету керек.

Бауыржан Момышұлы жоғары әскери нысананың жаратылысы туралы көп ойлайды.

Батырдың Қазақстан жазушыларының біріне жазған жай бір хатында, 8-ші гвардия дивизиясы туралы жазылған пьессаны талқылай келіп, Бауыржан Момышұлы былай деп жазады: «Мен бұрын да айтқан болатынмын қазіргі соғыс мушкетерлер мен найзагерлердің соғысы емес Отан соғысының офицерлері XVI ғасырдың серілері емес...

Жазушылардың өзін соғыс туралы жазғанда шынайылық пен белгілі бір соғыс ережелерін сақтау керек екендігін дөп басып айта келе бұл жерде де жазушыларды оқырмандар алдына шынайы болуға әсерілеп жазудың қажеттілігі жоқ екенін ескертіп тәртіпке шақырғандай.

Олар туралы тарихи мәліметтер Қазақ хандығы құрылған замандардан да байқалады.

Тарихшылдық принципі әлеуметтік ортадағы құбылыстардың сипаты мен бірегейлігі туралы идеялармен түйінделеді.

Оның үстіне тарихшылдық туралы дамытатын идеялардың мазмұнын құрайтын және оның мағынасы, мәніне жетелейтін ойлау белгілері мен ерекшеліктерінің қалыптасуына негіз болады [1].

Уәлиханов («Сот реформасы туралы жазба») арқылы белгілі болды.

Ол даладағы дәстүрлі сот жүйесінің жұмысын жақсы білетін байырғы халықтың өкілі ретінде қайта құрудың келеңсіз зардаптарын болдырмауға, оның ішінде ауыр қылмыстарды (кісі өлтіру және тонау) қарастыру қажеттігі туралы мәселелерді шешуге тырысты.

«Ресей заңдары бойынша», барымта, өтемақы төлеудің халықтық дәстүрі туралы, сот отырыстарын сырттай емес, Омбыда өткізуге басымдық беру туралы, алқабилерді таңдаудағы бейтараптық туралы, отбасылық-некелік істерді дін қызметкерлерінің қатысуынсыз қарау туралы.

«Ресей заңдары бойынша», барымта, өтемақы төлеудің халықтық дәстүрі туралы, сот отырыстарын сырттай емес, Омбыда өткізуге басымдық беру туралы, алқабилерді таңдаудағы бейтараптық туралы, отбасылық-некелік істерді дін қызметкерлерінің қатысуынсыз қарау туралы.

«Ресей заңдары бойынша», барымта, өтемақы төлеудің халықтық дәстүрі туралы, сот отырыстарын сырттай емес, Омбыда өткізуге басымдық беру туралы, алқабилерді таңдаудағы бейтараптық туралы, отбасылық-некелік істерді дін қызметкерлерінің қатысуынсыз қарау туралы.

«Ресей заңдары бойынша», барымта, өтемақы төлеудің халықтық дәстүрі туралы, сот отырыстарын сырттай емес, Омбыда өткізуге басымдық беру туралы, алқабилерді таңдаудағы бейтараптық туралы, отбасылық-некелік істерді дін қызметкерлерінің қатысуынсыз қарау туралы.

Қазақ қоғамындағы билер туралы М.Т.

Билер терминінің шығу тегі, оның әлеуметтік мазмұны және би тұлғасы қазақтың дәстүрлі қоғамындағы орталық, маңызды тұлғалардың бірі болғанымен, онсыз қоғамның дамуы мүмкін емес еді, оның шығу тегі мен әлеуметтік қызметтерінің ауқымы туралы мәселеде әлі де ортақ пікір жоқ.

«Би» терминінің этимологиясы туралы мәселе бұрыннан пайда болды және ұзақ уақыт бойы ғылыми әдебиетте пікірталас тудырып келеді, бұл терминнің екіұштылығын көрсетеді және өз кезегінде тарихқа белгілі бір тарихнамалық шолу қажет.

Осы жоғарыда аталған жарлықтан кейін Көкпекті округінің ресми құрылуы туралы құжатта Омбы қаласындағы Батыс Сібір Генерал губернаторлығында 1844 жылы 30 мамыр күні хабарланған [17].

1850 жылы 20 маусымда Батыс Сібір Генерал губернаторлығының Шекара басқармасы Көкпекті округіндегі Болыстықтар, оның басқарушылары және олардың жағдайы туралы рапорт жазылған.

Сонда Аға сұлтандыққа сайлауға түскен Қисық Тезеков пен Рүстем Жангөбеков, одан кейін олардың төңірегіндегі адамдар туралы формуляр тізімдері толтырылған.

1852 жылы 17 қазан күні Батыс Сібір Генерал губернаторына Шекара Басқармасының бөлімшесі Көкпекті округіне қарасты 15 болыстықтың атауы және басқарушы лауазымды тұлғалары туралы мәлімет жолдаған.

Ресейдегі сот жүйесін қайта құрудың негізгі ережелері сіздің тікелей жетекшілігіңізбен белгілі арнайы білімді шенеуніктер арқылы қаралуы керек, содан кейін осы негізгі ережелерге енгізілуі керек өзгерістер мен толықтырулар туралы сіздің ойларыңыз бен ескертулеріңіз болуы қажет.

Оларды облысыңызға сеніп тапсырылған сот мекемелеріне және онда орналасқан өзге жұрттарға қолданып, сот бөлігіндегі негізгі ережелерге анағұрлым елеулі өзгерістер, Сібір қырғыздарына және басқа да шетелдіктерге қатысты сыналғанда ескерілуі керек, сот жүйесіндегі ықтимал өзгерістер туралы ақпарат пен ойлар қазақтарға және басқаларға алдағы уақытта өлкеге құрметті билер, сұлтандардан тексеру кезінде өзге заңдар мен сот әдет-ғұрыптарынан хабардар билер мен сұлтандардың қазақ даласына қолдану кезінде билер жағына жалпы негізгі ереже-лерге енгізілуі қажет өзгерістер мен толықтырулар туралы пікірлері ескерілуі қажет» [22], - деп ұсыныс жасаған.

Оларды облысыңызға сеніп тапсырылған сот мекемелеріне және онда орналасқан өзге жұрттарға қолданып, сот бөлігіндегі негізгі ережелерге анағұрлым елеулі өзгерістер, Сібір қырғыздарына және басқа да шетелдіктерге қатысты сыналғанда ескерілуі керек, сот жүйесіндегі ықтимал өзгерістер туралы ақпарат пен ойлар қазақтарға және басқаларға алдағы уақытта өлкеге құрметті билер, сұлтандардан тексеру кезінде өзге заңдар мен сот әдет-ғұрыптарынан хабардар билер мен сұлтандардың қазақ даласына қолдану кезінде билер жағына жалпы негізгі ереже-лерге енгізілуі қажет өзгерістер мен толықтырулар туралы пікірлері ескерілуі қажет» [22], - деп ұсыныс жасаған.

1822 жылы үкімет «Сібір қырғыздары туралы жарғыны» қабылдап, оған сәйкес билердің лауазымдары сайланатын деп жарияланып, кейіннен мемлекеттік органдар бекіткеннен кейін билердің жағдайы күрделене түсті.

1868 жылы 21 қазандағы «Далалық облыстарды басқару туралы ереже бойынша» Билер атағы уақытша, тек қызметтік лауазымды атқару барысында ғана берілетін болды.

Ресей патшалығының қазақ даласын отарлау саясатын түбегейлі жүзеге асырған құжат – 1891 жылы 25 наурызда «Ақмола, Семей, Жетісу, Орал және Торғай облыстарын басқару туралы ереже» дәстүрлі потестарлы билік жүйесін толық істен шығарып, билердің лауазымын жойды [10,319].

Осындай қазақ қоғамында ерекше рөл атқарған «Билер институты»

Кеңес өкіметінің идеяларын қабылдаудан саналы түрде бас тартып, шетелге кеткен түркістандық қайраткерлердің эмиграциядағы саяси қызметі, жалпы кеңестік Шығыстың ұлт тәуелсіздігі жолындағы күресінің әлемдік аренаға шығуы туралы мәселенің отандық тарих ғылымында зерттелуі тым-ақ кенже-леп қалғаны белгілі.

Германия және Польша мұрағаттарындағы Мұстафа Шоқай туралы деректер 2003-2011 жылдары зерттелді.

1929 жылдың мамырында Берлинде Түркістан, Еділ-Орал және Қырым ұлттық ұйымдары арасында ұлт азаттығы жолындағы күресті үйлестіру туралы келісім жасалды.

Жиында халықаралық қауымды Түркістанда болып жатқан оқиғалардан хабардар етіп отыру, сондай-ақ Түркияға, Еуропаға, Иранға, Үндістанға және араб елдеріне эмиграцияға кеткен түркістандық-тарды бір ұйымға біріктіру туралы шешім қабылданды [14, б.181].

Түркістанның саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени даму мәселелері туралы хабарлар ұйымның 1927 жылдан бастап шығарылған «Yeni Türkistan», 1929 жылдан бастап жарық көрген «Yach Turkestan» атты журналдарында жарияланып отырды.

Шоқай 16-шы наурызда жазған жауап хатында ұйымның жіктеліп, жеке ұлттық топтарға бөлініп кетуіне жол бермеу, Зеки Уәлидиге ренішті хат жазбау, керісінше сыпайы түрде сөйлесіп, тіл табысуға әрекеттену туралы ақыл берді [15].

Алайда оның біздің халқымыз бен руларымыз туралы жазғандары аса құнды дүниелер.

Осы мәселе туралы Мұстафа Шоқайдың алған хатында Шоқайдың жеке басына аса құрмет көрсете отырып, оның өтінішін орындай алмайтынын жазған [17].

ХХ ғасырдың бас кезіндегі ұлтазаттық күрес және халқымыздың рухани-мәдени, ағарту саласындағы ерен еңбектер туралы айтқанда алдымен сөз етеріміз Алаш қайраткерлері әрине.

Қазақ байлары, қазақ меценаттары туралы сөз еткенде, алдымен ойға оралатын тұлғалардың бірі – Қарқаралы уезі, Беріқара болысында он жеті жыл болыс басқарушысы болған, арабша сауатты көзі ашық, жетім-жесірге көп шарапатын тигізген, халқымыздың Ахмет Байтұрсынұлы сынды тұлғаларымен аралас-құралас болып, бір-біріне құрмет көрсетіп, сыйласып өткен Ыбырай Ақбайұлы сынды тұлғаларды атап өтуге болады.

Бұл хабардың артынан ала Қарқаралы уезінің жоғарыда аталған жеті азаматы, Смахан Бөкейханов, Ыбырай Ақбаев, Хасен Ақаев, Ахмет Райымбеков, Бодаубек Райымбеков, Асылбек Сулейменов және Смайл Байтеновтердің Том губерниясы Барнаул қаласына екі жылға жер аударылатындағы туралы министрдің шешімі келіп жетті» деп жазады тарихшы ғалым М.Қойгелдиев [6].

Артынша-ақ, Қазақ орталық атқару комитеті мен ҚАКСР Халық комиссарлары кеңесінің 1928 жылы 27 тамыздағы «Бай шаруашылықтарды тәркілеу туралы» және 1928 жылы 13 қыркүйекте «Аса ірі және жартылай феодал байларды тәркілеу мен жер аударуға қарсы әрекет жасағаны үшін қалмыстық жауап-тылық туралы» аты шулы қаулысы шықты.

Артынша-ақ, Қазақ орталық атқару комитеті мен ҚАКСР Халық комиссарлары кеңесінің 1928 жылы 27 тамыздағы «Бай шаруашылықтарды тәркілеу туралы» және 1928 жылы 13 қыркүйекте «Аса ірі және жартылай феодал байларды тәркілеу мен жер аударуға қарсы әрекет жасағаны үшін қалмыстық жауап-тылық туралы» аты шулы қаулысы шықты.

Науханның қортындысы туралы құжаттарға сүйенсек, іс жүзінде 696 шаруашылық тәркіге салынып, олардан ірі қараға шаққанда 145 мыңдай мал тартып алынды [9].

Зия Гөкалптың, француз әлеуметтанушысы Эмиле Дурхеймнің еңбектерін Селаникке жер тепкен соң зерттей бастағаны туралы мәліметтер бар.

Өзі де бір әлеуметтанушы болып табылатын Гөкалптың Дурхеймнен әсер алғаны туралы да сөз етіледі.

Керек болса, хаттарында, тіпті керек десе Мальта-да сөйлеген сөздерінде түрікшілдік және ұлттық ояну туралы асқақ арманын жеткізуден жалықпады.

Шыңжаңдағы ахуал туралы сол кездің өзінде жарияланған Камскийдің естелігі босқындар өмірінің тұрмыс-тіршілік жөнінде дерек береді [1].

Зайналовтың Құлжадан жолдаған хабарламасында Ресейдің ескі патшалық билік консулы Владимир Федорович Любаның адамдары босқындардың ара-сында үрей туғызатын кеуесат таратқаны, кейбір бай босқындар тараншы босқындарды Кольчак үкіме-тіне екі миллион сомға сатқаны туралы мәлімет келтірілген.

Үнемі Қытайдың Іле ауданындағы ахуал туралы мәліметтерді Жаркентке жолдап отырған М.

Нұсқаулыққа сәйкес барлық келген босқындар тіркеу кітабына енгізіліп, олардың одан әрі жүруі үшін босқынға көрсетілген көмек түрлері, жанұясына тамақтандыру пункттері арқылы берілген көмек туралы мәліметтер енгізілген куәлік берілді.

Новиковтардың ақ армияларын бірлесе жою мақсатындағы енгізілуі туралы» келісім шартқа қол қойылды [8, 57 б.].

Бұл идеяны жүзеге асыру мақсатында Қытай өкімет орындары кеңестік билікке осы мағыналас рахымшылық жариялау туралы бірнеше мәрте ұсыныс жасады.

Кеңестер жағының босқындарға толық рахымшылық жариялағаны туралы НКИД басшысы Чичериннің Пекинге жолдаған жеделхатының негізінде қытай тарапы Синьцзян провинциясы аумағынан кеңестік босқындарды толықтай реэвакуциялау жөнінде жедел шаралар атқаруды ұсынған.

«Айтылғандардың негізінде адамсүйгіштік құрметіне еріксіздер мен кедейлердің мүддесін қорғаушы ретінде Сізден облыстық комитеттен түлкі терісі мен меду ақшасын жинап, Қашқарға босқын-дарды сатып алу, босату және жеткізу үшін жіберу туралы қаулы қабылдауға әсер етуіңізді сұраймын.

Синьцзянға Қызыл армия бөлімдерін енгізу туралы «Алтай округіндегі ақ отрядтарды жою мақсатында РСФСР қызыл әскерлерінің Қытай Республикасы аумағы енгізілуі туралы келісімге» 1921 жылдың 12 қыркүйегінде Шәуешекте қол қойылды.

Синьцзянға Қызыл армия бөлімдерін енгізу туралы «Алтай округіндегі ақ отрядтарды жою мақсатында РСФСР қызыл әскерлерінің Қытай Республикасы аумағы енгізілуі туралы келісімге» 1921 жылдың 12 қыркүйегінде Шәуешекте қол қойылды.

Ресми Қытай билігінің Синьццзяндағы ақ гвардия топтарына қатысты саясаты 1919-1922 жылдар аралығында мүлде өзгергені туралы НКИД-тің Орта Азиядағы уәкілінің орынбасары Силинге жолданған авторы көрсетілмеген құпия хатта да айтылады.

1921 жылдың 12 шілдесінде Семей губерниялық ревкомы Зайсаннан келген шекараның арғы бетіне көшіп кеткен қырғыздар (қазақтар) қайта оралуға тілек білдіріп жатқаны туралы хабарламаны қарап, «губревкомның атынан Отанына оралғысы келетін қырғыз-дарға (қазақтарға) үндеу жариялап, олардың жеке және мүліктік тиіспеушілігіне кепілдік беріп, сондай-ақ мекемелерге оралушыларды қабылдау және орналастыру тәртібі туралы арнайы тиісті бұйрық шығаруға» қаулы алды [16, 261 п.].

1921 жылдың 12 шілдесінде Семей губерниялық ревкомы Зайсаннан келген шекараның арғы бетіне көшіп кеткен қырғыздар (қазақтар) қайта оралуға тілек білдіріп жатқаны туралы хабарламаны қарап, «губревкомның атынан Отанына оралғысы келетін қырғыз-дарға (қазақтарға) үндеу жариялап, олардың жеке және мүліктік тиіспеушілігіне кепілдік беріп, сондай-ақ мекемелерге оралушыларды қабылдау және орналастыру тәртібі туралы арнайы тиісті бұйрық шығаруға» қаулы алды [16, 261 п.].

Босқындардың өкілі Якуббаев Шәуешек ауданының Баротола және Тарбағатайдағы және аз мөлшерде Шихо-Манайдағы қазақ-қырғыз босқындары туралы толық мағлұмат берген.

Көрсетілген ауқатты босқындар Ресейдегі жағдай туралы толыққанды мәлімет болмаған соң, Отандарына қайтпай отырған.