Дегенмен, мемлекеттік аудитте жасанды интеллектті пайдалану әлеуеті өте жоғары болса да, біздің зерттеулеріміз оның теориялық және эксперименттік зерттеу үшін жеткіліксіз екенін көрсетті.

Жүйе Қаржы министрлігі және оның комитеттерінің ақпараттық ресурстарын бірыңғай кескіндемесі бар орталықтандырылған ақпараттық жүйеге интеграциялау және оның қосымшалары мен ресурстарына қауіпсіз әрі сенімді қол жеткізуді қамтамасыз ету арқылы құрылатын, Қазақстан Республикасының қаржыларын басқару саласында бірыңғай ақпараттық-технологиялық инфрақұрылымды қамтамасыз етеді.

Жүйе Қаржы министрлігі және оның комитеттерінің ақпараттық ресурстарын бірыңғай кескіндемесі бар орталықтандырылған ақпараттық жүйеге интеграциялау және оның қосымшалары мен ресурстарына қауіпсіз әрі сенімді қол жеткізуді қамтамасыз ету арқылы құрылатын, Қазақстан Республикасының қаржыларын басқару саласында бірыңғай ақпараттық-технологиялық инфрақұрылымды қамтамасыз етеді.

«Е-Қаржымині» Қаржы министрлігінің сапасы жағынан жаңа, басқарылатын IT-сәулетін құрудан және оның комитеттері қызметінің әрбір бағыты бойынша ашықтықты және тиімділікті арттырудан тұрады.

Тәуекелдерді басқару жүйесі» кіші жүйесін қызметінде жетік пайдаланатынын, оның мақсаты, функциялары және бұл жүйенің әлемдегі жетекші бағдарламалық жасақтама өндірушілерінің өнеркәсіптік платформаларында жасалатыны нақтыланды.

1-кетедегі мәліметтер Қоғамның үш жыл ішіндегі дебиторлық берешегінің анализі оның жыл сайын сәйкесінше 27,74% және 39,22%-ға өсіп отырғанын көрсетті.

Оның себебі, аудиттелген есептілік көрсеткендей, көрсетілетін қызмет пен өнімнің өзіндік құнының өсуі, сонымен қатар «АстанаТеплотранзит» АҚ-на «АстанаЭнергоСбыт» ЖШС-нің қарыздарының екі есеге өсуі.

2-кестеде Қоғамның қысқа мерзімді дебиторлық берешегі қосатын көрсеткіштер және оның үш жылдағы өзгерісі ашып көрсетілген.

Жоғарыдағы кесте Қоғамның кредиторлық берешегінің анализі оның 2020 жылға қарай 39,93%-ға төмендегенін көрсетті.

Оның ішінде жеткізушілер мен мердігерлер және еншілес ұйымдар арасындағы кредиторлық берешек:

Олар мемлекеттік институттың құрамдас бөлігі, оның экономикалық қатынастар жүйесіндегі тірек буыны екені сөзсіз.

7) шоғырландырылған қаржылық есептіліктің құрамдас бөліктерін, оның ішінде олардың қаржылық есептілігінің жекелеген құрамдас бөліктерінің немесе баптарының маңыздылығын талдау.

Ресей негізгі қызметте уақытша пайдаланылмайтын, ағымдағы (әділ) құны бойынша есепке алынатын мүлікті негізгі құралдарға, сондай-ақ айналымнан тыс қорларға беру кезінде (оның ішінде мүлікті сату туралы шешім қабылдаған кезде, ол уақытша негізгі қызметте пайдаланылмаған) кейіннен есепке алу мақсатында осы объектінің бастапқы құнына кредиттік ұйым оның беру күніндегі ағымдағы (әділ) құнын алады.

Ресей негізгі қызметте уақытша пайдаланылмайтын, ағымдағы (әділ) құны бойынша есепке алынатын мүлікті негізгі құралдарға, сондай-ақ айналымнан тыс қорларға беру кезінде (оның ішінде мүлікті сату туралы шешім қабылдаған кезде, ол уақытша негізгі қызметте пайдаланылмаған) кейіннен есепке алу мақсатында осы объектінің бастапқы құнына кредиттік ұйым оның беру күніндегі ағымдағы (әділ) құнын алады.

Оның дәлелдемелік базасы сөзсіз, толық және даусыз болуы керек.

Ұйымның қаржылық есептілігін негізге ала отырып, кәсіпорынның барлық мүлкі мен оның жекелеген түрлерінің абсолютті және қатысты өсіңкілігі немесе азаюының себептері мен салдарларына аудит жүргізілді.

Оның қорытындысы бойынша акционерлік қоғамның мүліктік жағдайы мен активтерді басқаруды жақсарту бойынша ұсынымдар берілді.

Бұл кәсіпорынның әрі қарайғы дамуын көрсететін, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.

Оның ішінде МЕА – 20.16%, Мерзімі ұзартылған салық бойынша активтер – 41.63%, Өтелуге жататын ҚҚС 100% азайған.

Оның үлесі 2021 жылы 55,2 % ға тең.

Егер оның көлемі жыл басында 23,497,861 мың теңгені құраса, жыл соңында 30,442,242 мың теңгені құрады немесе 29,55% ға ұлғайды, ағымдағы активтердегі үлесі де 1,76 тармаққа (22,52-20,76) артты.

Төленген аванстар және болашақ кезеңдердің шығыстар жыл соңында жыл басына қарағанда 3,8 % ға ұлғайды, бірақ оның үлесі 0,38 көрсеткішіне азайды.Салықтар бойынша алдан ала төлем және өтелуге жататын ҚҚС 54,95% төмендеген.

Соның ішінде оның құрамындағы өтелуге жататын ҚҚС 68,12%, экспорттық кеден бажы 20,42%, өтелуге жататын ҚҚС құнсыздану резерві 68,68% ға азайды.

Оның 50% дан астамының бөлігін ақша қаражаттарының құрауы, оның қысқа мерзімді міндеттемелерді төлеу қабілетін жақсы деп бағалауға мүмкіндік береді.

Оның 50% дан астамының бөлігін ақша қаражаттарының құрауы, оның қысқа мерзімді міндеттемелерді төлеу қабілетін жақсы деп бағалауға мүмкіндік береді.

Оның төмендеуіне "Ембімұнайгаз" АҚ – ның бюджеттеу бөліміндегі компьютерлік бағдарламаның қызмет ету мерзімі аяқталып, істен шығуы себеп болды.

Яғни кәсіпорын мұнай саласында қызмет ететіндіктен, оның ұзақ мерзімді активтері баланс валютасының көп бөлігін алады.

Оның төмендеуіне жаңа негізгі құралдардың түсімінің төмендеуі басты себеп болып тұр.

Қорытындылай келе, активтердің динамикасын зерттеу кезінде кәсіпорынның барлық мүлкі мен оның жекелеген түрлерінің абсолютті және қатысты өсіңкілігі немесе азаюының мөлшері анықтауға мүмкіндік берді.

2017 жылы қабылданған «Цифрлық кен орны» инвестициялық жобасын қайта қарастырып, оның рентабельділігіне баға беру керек.

Бұл заңда қылмыстық жолмен алынған кiрiстердi заңдастыруға мынадай анықтама берілген: қылмыстық құқық бұзушылықтардан түскен табыстар болып табылатын мүлікті конверсиялау немесе аудару түрінде мәмiлелер жасасу арқылы қылмыстық жолмен алынған ақшаны және өзге мүлiктi заңды айналымға тарту не мұндай мүлікті иелену және пайдалану, егер мұндай мүліктің қылмыстық құқық бұзушылықтардан түскен табыстар болып табылатыны белгілі болса, оның шынайы сипатын, көзін, орналасқан жерін, оған билік ету, оны ауыстыру тәсілін, мүлікке құқықтарды немесе оның тиесілігін жасыру немесе жасырып қалу, сол сияқты қылмыстық жолмен алынған ақшаны және өзге мүлiктi заңдастыруға делдалдық ету.

Бұл заңда қылмыстық жолмен алынған кiрiстердi заңдастыруға мынадай анықтама берілген: қылмыстық құқық бұзушылықтардан түскен табыстар болып табылатын мүлікті конверсиялау немесе аудару түрінде мәмiлелер жасасу арқылы қылмыстық жолмен алынған ақшаны және өзге мүлiктi заңды айналымға тарту не мұндай мүлікті иелену және пайдалану, егер мұндай мүліктің қылмыстық құқық бұзушылықтардан түскен табыстар болып табылатыны белгілі болса, оның шынайы сипатын, көзін, орналасқан жерін, оған билік ету, оны ауыстыру тәсілін, мүлікке құқықтарды немесе оның тиесілігін жасыру немесе жасырып қалу, сол сияқты қылмыстық жолмен алынған ақшаны және өзге мүлiктi заңдастыруға делдалдық ету.

Қазақстандық жағдайларда қылмыстық кірістерді заңдастыру: заңсыз жолмен алынған кірістерді жасыруға, салық төлеуден жалтаруға әкеп соғады, бұл тұтастай алғанда ел бюджетіне ақшалай ресурстардың жетіспеуіне және оның экономикалық қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге әкеп соғады [1].

Оның ең маңызды нысаны-бухгалтерлік есеп.

Ерекше мәмілелер анықталған кезде уәкілетті қызметкер клиентке және оның операциясына (мәмілесіне) қатысты одан әрі іс-қимылдар туралы шешім қабылдайды.

Жалпы алғанда ұйымның пайда мен залал туралы есебінен оның түсімімен таза пайдасының артқанын көріп отырмыз, яғни бір жылдағы пайда 2019 жылы 33 339 843 мың теңгені, 2020 жылы 63 241 697 мың теңгені құрап, бір жылғы пайда 2020 жылы 2019 жылға қарағанда 29 901 854 мың теңгеге артқанын көріп отырмыз.

Оның алдыңғы жылдарға қарағанда артуының басты себебі ұлттық банктің өзінің алтын қорын көбейтуіне байланысты алтынға деген сұраныстың артқанынан болып отыр.

Ұйымның экономикалық және қаржылық жағдайының кешенді тексеру, қаржы есептілігіндегі ақпараттың дұрыстығын тексеріп, сондай-ақ оның даму перспективаларын талдау және бағалау қарастырылған.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын оңтайландыру оның болашақта табысты дамуының негізгі шарттарының бірі болып табылады.

Сонымен бірге кәсіпорынның дағдарысқа қаржылық жағдайы оның банкроттыққа ұшырау қаупін тудырады.

Қорытындылай келе, ұйымның қаржылық жағдайында талдау жүргізу кезінде оның ауытқулары, кемшіліктері, негізгі көрсеткіштері бағаланды.

Оның нәтижесінде ұйымның қаржылық көрсеткіштерін, төлем қабілеттілігінің деңгейі, қаржылық тұрақтылық деңгейінің жақсартуға келесі ұсынымдар беріледі:

Нәтижесінде негізгі құралдардың маңызы бар екенін және оның мұнай-газ секторындағы активтердің маңызды бөлігін құрайтынын анықтадық.

Сарапшылардың мəліметтері бойынша оның экономикалық айналымдағы үлесі ЖІӨ-ніңА30%-на жетеді.

Бұл жұмыста «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ–ның айналымнан тыс активтері, оның ішінде негізгі құралдар мен материалдық емес активтер сипатталады.

Оның қорытындысы бойынша «ҚазМұнайГаз» АҚ-ның ұзақ мерзімді активатерді басқару мен есептен шығару бойынша ұсыныс келтірілді.

Дәлірек айтар болса, 2019 жылы негізгі құралдардың 220913 миллион теңгеге құнсыздануы, оның ішінде мұнай газ активтерінің 37857 миллионға, мұнай құбырларының 731 миллионға, қайта өңдеу активтерінің 155544 миллионға, ғимараттардың 5101 миллионға, машиналар мен құрал-жабдықтардың 1366 миллионға және көлік құралдарының 11766 миллионға құнсыздануы негізгі себептердің бірі болып отыр.

Оның ішінде мұнай газ активтерін 17138 миллионға, мұнай құбырларын 18212 миллионға, қайта өңдеу активтерін 10829 миллионға, ғимараттарды 4412 миллионға, машиналар мен құрал-жабдықтардың 4135 миллионға және көлік құралдарының 1887 миллионға есептен шығарған.

Оның ішінде мұнай газ активтерін 109546 миллионға, мұнай құбырларын 29297 миллионға, қайта өңдеу активтерін 119746 миллионға, ғимараттарды 19746 миллионға, машиналар мен құрал-жабдықтардың 37922 миллионға және көлік құралдарының тозу шығындары 11086 миллионға жеткен.

Кестедегі берілген мәліметтерге сәйкес 2020 жылы негізгі құралдардың азаюы, оның ішіндегі мұнай газ активтерінің 3939 миллионға, мұнай құбырларының 3 миллионға, қайта өңдеу активтерінің 8276 миллионға және көлік құралдарының 4451 миллионға құнсыздануы басты себептерінің бірі болып табылады.

Оның ішінде мұнай газ активтерін 27370 миллионға, мұнай құбырларын 9103 миллионға, қайта өңдеу активтерін 39685 миллионға, ғимараттарды 5401 миллионға, машиналар мен құрал-жабдықтардың 7141 миллионға және көлік құралдарының 5003 миллионға есептен шығарған және аяқталмаған құрылыс 685 миллион есептен шығарылған.

Оның ішінде мұнай газ активтерін 115534 миллионға, мұнай құбырларын 27370 миллионға, қайта өңдеу активтерін 114521 миллионға, ғимараттарды 19786 миллионға, машиналар мен құрал-жабдықтардың 36632 миллионға және көлік құралдарының тозу шығындары 9925 миллионға жеткен.

Қорытындылайтын болсақ, кестедегі мәліметтерге сүйене отырып «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ- дағы ұзақ мерзімді активтердің, оның ішінде негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің салыстырмалы өзгеруін және өсімінің өзгеруін анықтай аламыз.

Кестедегі берілген мәліметтерге сүйене отырып «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ- дағы негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің кему тенденциясы орын алғандығын және оның негізгі себептерін көруге болады.