Бірі Жайықтан, бірі Ертістен, бірі Алтайдан, бірі Оралдан, бірі Сырдан, бірі Қырдан, бірі Есілден, бірі Алатаудан, бірі Көкшеден, қысқасы, қаймағы бұзыла қоймаған қазақ ауылдарының адалдығы мен тазалығын арқалап келген менің құрбы-құрдастарымның жүріс-тұрысынан қазақ жерінің төрт қиыры сезіліп тұрушы еді.

Айналып келгенде, отбасындағы жылылық, ата-ананың тәлімі, келешекке жол сілтейтін ақылы мен тағылымы, отбасының өмір сүру салты мен дәстүрі, істері, бір-бірімен сыйластығы, әкеге деген құрметі, адами қарым-қатынасы – бәрі сабақтаса келіп, ұрпақ пен ұлт тәрбиесінің негізін қалайтын.

Айналып келгенде, отбасындағы жылылық, ата-ананың тәлімі, келешекке жол сілтейтін ақылы мен тағылымы, отбасының өмір сүру салты мен дәстүрі, істері, бір-бірімен сыйластығы, әкеге деген құрметі, адами қарым-қатынасы – бәрі сабақтаса келіп, ұрпақ пен ұлт тәрбиесінің негізін қалайтын.

Тәуелсіз Қазақ Елінің бүгінгі алған асулары мен жеткен жетістіктері туралы сөз еткенде, білім мен ғылымды өркендетуде, мәдениет пен өнерді өрістетуде айрықша еңбек етіп, тер төгіп, адамның жан азығы мен рухани тазалығын қалыптастыруда ұлттық құндылықтарымыздың озық түрлерін сақтай отырып, жүзеге асыруда талмай қызмет етіп келе жатқан қабырғалы буын – осындай үлгі мен өнеге мектебінен өткен менің замандастарым екенін зор мақтанышпен айтқым келеді.

Тәуелсіз Қазақ Елінің бүгінгі алған асулары мен жеткен жетістіктері туралы сөз еткенде, білім мен ғылымды өркендетуде, мәдениет пен өнерді өрістетуде айрықша еңбек етіп, тер төгіп, адамның жан азығы мен рухани тазалығын қалыптастыруда ұлттық құндылықтарымыздың озық түрлерін сақтай отырып, жүзеге асыруда талмай қызмет етіп келе жатқан қабырғалы буын – осындай үлгі мен өнеге мектебінен өткен менің замандастарым екенін зор мақтанышпен айтқым келеді.

Тәуелсіз Қазақ Елінің бүгінгі алған асулары мен жеткен жетістіктері туралы сөз еткенде, білім мен ғылымды өркендетуде, мәдениет пен өнерді өрістетуде айрықша еңбек етіп, тер төгіп, адамның жан азығы мен рухани тазалығын қалыптастыруда ұлттық құндылықтарымыздың озық түрлерін сақтай отырып, жүзеге асыруда талмай қызмет етіп келе жатқан қабырғалы буын – осындай үлгі мен өнеге мектебінен өткен менің замандастарым екенін зор мақтанышпен айтқым келеді.

Тәуелсіз Қазақ Елінің бүгінгі алған асулары мен жеткен жетістіктері туралы сөз еткенде, білім мен ғылымды өркендетуде, мәдениет пен өнерді өрістетуде айрықша еңбек етіп, тер төгіп, адамның жан азығы мен рухани тазалығын қалыптастыруда ұлттық құндылықтарымыздың озық түрлерін сақтай отырып, жүзеге асыруда талмай қызмет етіп келе жатқан қабырғалы буын – осындай үлгі мен өнеге мектебінен өткен менің замандастарым екенін зор мақтанышпен айтқым келеді.

Біз – екі ғасыр тоғысындағы алмағайып өзгерістерді ойы, жүрегі, санасы арқылы өткізе отырып, ұлтпен бірге ұлғаю биігіне көтерілген, өткен ғасыр мен болашақ арасына көпір болып жалғанған ұрпақпыз.

Жасаған жақсылығың мен игі істерің адамдардың жүрегінен орын алса, ол жүрек сенің тілеуіңді тілейтін ізгіліктің үйіне айналады, саған қуаныш сыйлайтын, сені құрметтеп, аялайтын мейірім мен қамқорлықтың ақ ордасы болады.

Жасаған жақсылығың мен игі істерің адамдардың жүрегінен орын алса, ол жүрек сенің тілеуіңді тілейтін ізгіліктің үйіне айналады, саған қуаныш сыйлайтын, сені құрметтеп, аялайтын мейірім мен қамқорлықтың ақ ордасы болады.

Сонда «ең жақсы, ең үлкен үй дегеніміз – адамның адамға жасаған жақсылығы, таза, адал ниетімен жүректерге салған ізі, қалдырған игі істері, мейірімі мен қамқорлығы» дегенге саяды.

Жомарт мінезді әке мен жаны нәзік ана жеті баланы өсіріп, тәрбиелеп, бәріне жоғары білім беріп, адал еңбекке баулыған.

Ата-ананың, мұғалімдердің, үлкендердің сөзін екі етпейтін, оларды ерекше құрметтейтін, шолжаңдауды да білмейтін, өте сенгіш, кітаптан бас алмайтын ол ой мен арман жетегінде жүріп есейеді.

Студент кезінде бірге оқыған курстастары оның осы бір пәктігі мен тазалығына сырттай сүйсіне қараудан әріге бара алмайтын.

Аты да Ақжамал, жаны да аппақ, адамшылығы да кіршіксіз, таза, жүрегі де ақ осы бір аяулы жанның жер қозғалса, қозғалмайтын салмақтылығы мен сабырына бәрі таңғала сүйсінетін.

Жамал өз еңбегімен, өз білік-бітімімен іргесін қалаған адамгершілік пен адалдыққа негізделген ордалы ақ сарайын уақыт, заман талаптарына сай толықтырып, ұлт руханиятының өсуіне, оқу мен білімнің өрістеуіне, тіл ғылымының дамуына елеулі үлес қосып келеді.

Сол тиянақтылық Жамалдың ғылымдағы ізденісі мен еңбек жолынан анық аңғарылады.

Ізденуші етістік түбіртектердің құрылымы мен мағынасын салыстырмалы-тарихи негізде зерделей отырып, 1987 жылы академик Әбдуәли Қайдардың ғылыми жетекшілігімен «Реконструкция «мертвых» корней глагольных основ казахского языка» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғайды.

Бұл – ондаған мың жылдардан келе жатқан өмір мен қоғам дамуының эволюциясы.

Адамзат тілі – әлемдік жаратылыстың маңызы мен мазмұнынан, ең күрделі қасиеттерінен тұратын дамудың жоғары деңгейіндегі тірі организм.

Адамдардың ой жүйесінің сыртқы ортамен байланыста болуының көрсеткіші, құралы, қаруы болып табылатын тіл – ойлау мен сөйлеуді сабақтастықта жүзеге асыратын құбылыс.

Адамның ой әрекеті мен сөз әрекеті сыртқы дүниені қабылдау, пайымдау арқылы жинақталып, тілдің қызметімен жарыққа шығады.

Ұлт тілінің қалыптасуы мен дамуы адам санасына бекіген халықтың өзіне тән өмір сүру сипатынан, лексикалық қорынан, рухани қазына-байлығынан тұрады.

Сондықтан ұлт тілінің базалық қоры халықтың басынан өткен тарихи кезеңдер мен бүкіл өмір көшіндегі халық санасында бекіген ұғымдарды, мағыналарды, атауларды қамтиды.

Өмір көшіндегі әрбір оқиға, сыртқы, ішкі жағдай ұлт жадында қандай із қалдырса, сол өзгеріс нышандары ұлт санасы мен ұлт тіліне де солай ықпалын тигізеді.

Өйткені тіл – ұлт ойы мен өмірінің кемел көрінісі.

Филология ғылымының докторы, профессор Жамал Айтқалиқызы Манкееваның зерттеу нысаны – сан ғасырлар бойы жинақталған қазақ сөз өнерінің негізінде жатқан ұлттық кодты құрайтын, халқымыздың көпғасырлар бедерінде қалыптасқан ойлау, сөйлеу үлгілерін айғақтайтын, ел мен жерді, ұлт пен ұлысты, салт пен ғұрыпты, өнер мен мәдениетті кестелі сөзбен өрнектеген тілдің дәстүрлік, танымдық, тағылымдық, мұрагерлік сипатын анықтайтын лексика-семантикалық, этимологиялық, этнолингвистикалық, линвомәдениеттанымдық бірліктер жиынтығы.

Филология ғылымының докторы, профессор Жамал Айтқалиқызы Манкееваның зерттеу нысаны – сан ғасырлар бойы жинақталған қазақ сөз өнерінің негізінде жатқан ұлттық кодты құрайтын, халқымыздың көпғасырлар бедерінде қалыптасқан ойлау, сөйлеу үлгілерін айғақтайтын, ел мен жерді, ұлт пен ұлысты, салт пен ғұрыпты, өнер мен мәдениетті кестелі сөзбен өрнектеген тілдің дәстүрлік, танымдық, тағылымдық, мұрагерлік сипатын анықтайтын лексика-семантикалық, этимологиялық, этнолингвистикалық, линвомәдениеттанымдық бірліктер жиынтығы.

Ғалым ізденісі тіл біліміндегі когнитивтік бағытты көне тамырлы этномәдени атауларға тарихи-танымдық тұжырымдар мен талдаулар жасау арқылы тың белестерге көтереді, жаңа арналарға алып шығады.

Өз бастауын ғасырлар қойнауынан алатын тілдің мұндай қыры мен сырын, өзге тілдерге ұқсамайтын өзіндік өрнегін терең зерттеп-тану үшін адамға «ыстық қайрат», «нұрлы ақыл» және «жылы жүрек» керек екені күмәнсіз.

Жамал Манкееваның қазақ тілінің байлығын танып-білуге деген құштарлығы, ана тіліне деген махаббаты мен зердесі оны айрықша даралап тұрады.

Осыдан біраз жыл бұрын, Жамал докторлық зерттеу жұмысын аяқтаған соң, мен оны өзім қызмет істеп жүрген Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетіне жұмысқа шақырдым.

Шынында да, мен қалай ескермегенмін?!

Биік адамгершілік пен адалдықтың, «нұрлы ақыл» мен «жылы жүректің» нышаны осындай-ақ болар?!.

Түркология ілімін дамыту барысында оқулық жазып, тарихи лексикология, сөздің этникалық тегі, этимология, этнолингвистика саласының негізін салған академик Әбдуәли Қайдар ұлттық сөздік қорды табиғат, адам, қоғам, ғалам, дүние кеңістігінде тарихи-семантикалық тұрғыдан талдап жүйелесе, ұлы ғалымның шәкірті Жамал Манкеева осы кеңістікті құрайтын материалдық лексиканың этномәдени сипатын, халықтың сөз мұрасының ұлттық рухани құндылықтарды сақтау мен дамытудағы маңызын, этнолексиканың танымдық негізін, тілдік бірліктердің лексика-семантикалық мәнін тарихи, этнолингвистикалық, антропоөзектік тұрғыдан қарастырады.

Ғалым еңбектерінде ұлттың болмысы мен мәдени-рухани өмірі тіл арқылы өрнектеліп, ұлт пен тіл тұтастығын құраса, адами капиталдың материалдық, рухани құндылықтарын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін танымдық мәні зор тілдік өрнектер мен этномәдени бірліктер коммуникативтік, когнитивтік, лексика-семантикалық, лингвоэкологиялық жағынан ұлт – тіл – мәдениет – таным тұтастығы арқылы зерделенеді.

Ғалым еңбектерінде ұлттың болмысы мен мәдени-рухани өмірі тіл арқылы өрнектеліп, ұлт пен тіл тұтастығын құраса, адами капиталдың материалдық, рухани құндылықтарын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін танымдық мәні зор тілдік өрнектер мен этномәдени бірліктер коммуникативтік, когнитивтік, лексика-семантикалық, лингвоэкологиялық жағынан ұлт – тіл – мәдениет – таным тұтастығы арқылы зерделенеді.

Ғалым еңбектерінің ерекшелігі, біріншіден, тілші зерттеулері ұлттың тіл қойнауында сақталып, жинақталған сөздік қордың морфемдік, лексика-семантикалық, этностық, этимологиялық құрылымы мен мән-мағынасын ғылыми-теориялық, прагматикалық-қолданымдық тұрғыдан қарастыра келіп, қазақтың сөз байлығын, тіл шеберлігін инновациялық ізденістер арқылы тың тәсілдермен, соны шешімдермен толықтырады.

Екіншіден, тіл мен ұлт тұтастығына негізделген ғылыми қағиданы нақты деректермен, тұжырымдармен, жаңа ой-пікірлермен тереңдетеді.

Төртіншіден, ғалым зерделі зерттеу барысында халық ауыз әдебиетінен, ақын-жыраулар шығармаларынан, көркемсөз үлгілерінен, халық арасындағы көнекөз қариялар мен кәсіп иелерінен, тарихи-этнографиялық мұражайлардан және сөздіктерден тақырыпқа қатысты жинақталған тілдік материалдарды жүйелі талдау нәтижесінде қазақтың сөз байлығын жаңғыртумен қатар, семантикалық реңктері өзгеріске түскен сөз өрнектерін ғылыми айналымға қосады.

Тіл – жүйелі құбылыс, тілдің ішкі мәні мен сыртқы қалыбын көрсететін сөз – жүйелі құрылым.

Осы тұрғыдан келгенде, алтыншыдан, тілші этномәдени лексиканы тілдік жүйелі құбылыс пен жүйелі құрылым ретінде әртүрлі мағыналық-тақырыптық топтарға жіктеп, олардың жалпыхалықтық, ұлттық сипатын дәйектей отырып, этномәдени бірліктерді қазақ мәдениеті мен өнерінің көрсеткіші ретінде ғылыми-концептуалдық жағынан саралайды.

Ғалым зерттеу материалдарын, қазақтың этнолексикасын сыртқы формасы мен ішкі мән-мазмұнына қарай әр қырынан зерделей отырып, сөздің шығу –қалыптасу – тұрақталу – өзгеру – даму – сақталу үдерістерін жүйелілік, сабақтастық, сатылық, құрылымдық, танымдық ұстанымдар негізінде ғылыми-теориялық тұрғыдан талдайды; қазақ тілінің ұлттық қорын байытатын, белсенді қолданыстар санатына енуі тиіс сөз аталымдарының басты белгілерін атап көрсетеді.

Осыған орай ғалым өзінің мақсаты мен зерттеу объектісін төмендегідей етіп жіктейді: «Мәдени атауларға байланысты этнолексика мынадай ішкі байланыстар мен ішкі түрден құралатын жүйелі құбылыс ретінде қарастырылады: Сөздің аталатын нәрсемен байланысы.

Осыған орай ғалым өзінің мақсаты мен зерттеу объектісін төмендегідей етіп жіктейді: «Мәдени атауларға байланысты этнолексика мынадай ішкі байланыстар мен ішкі түрден құралатын жүйелі құбылыс ретінде қарастырылады: Сөздің аталатын нәрсемен байланысы.

Жамал Манкееваның ғылым жолындағы ізденістері оның өмірлік ұстанымдары мен бай мінезінен өріс алады.

Жамалдың табиғаты: тілші ретінде – табандылығы мен еңбекқорлығынан; ғалым ретінде – білімділігі мен ізденімпаздығынан; ұстаз ретінде – ұстамдылығы мен сабырлылығынан; ана ретінде – мейірімділігі мен қамқорлығынан; дос ретінде – адалдығы мен адамгершілігінен; әріптес ретінде – біліктілігі мен жауаптылығынан көрінеді.

Жамалдың табиғаты: тілші ретінде – табандылығы мен еңбекқорлығынан; ғалым ретінде – білімділігі мен ізденімпаздығынан; ұстаз ретінде – ұстамдылығы мен сабырлылығынан; ана ретінде – мейірімділігі мен қамқорлығынан; дос ретінде – адалдығы мен адамгершілігінен; әріптес ретінде – біліктілігі мен жауаптылығынан көрінеді.

Жамалдың табиғаты: тілші ретінде – табандылығы мен еңбекқорлығынан; ғалым ретінде – білімділігі мен ізденімпаздығынан; ұстаз ретінде – ұстамдылығы мен сабырлылығынан; ана ретінде – мейірімділігі мен қамқорлығынан; дос ретінде – адалдығы мен адамгершілігінен; әріптес ретінде – біліктілігі мен жауаптылығынан көрінеді.

Жамалдың табиғаты: тілші ретінде – табандылығы мен еңбекқорлығынан; ғалым ретінде – білімділігі мен ізденімпаздығынан; ұстаз ретінде – ұстамдылығы мен сабырлылығынан; ана ретінде – мейірімділігі мен қамқорлығынан; дос ретінде – адалдығы мен адамгершілігінен; әріптес ретінде – біліктілігі мен жауаптылығынан көрінеді.

Жамалдың табиғаты: тілші ретінде – табандылығы мен еңбекқорлығынан; ғалым ретінде – білімділігі мен ізденімпаздығынан; ұстаз ретінде – ұстамдылығы мен сабырлылығынан; ана ретінде – мейірімділігі мен қамқорлығынан; дос ретінде – адалдығы мен адамгершілігінен; әріптес ретінде – біліктілігі мен жауаптылығынан көрінеді.

Жамалдың табиғаты: тілші ретінде – табандылығы мен еңбекқорлығынан; ғалым ретінде – білімділігі мен ізденімпаздығынан; ұстаз ретінде – ұстамдылығы мен сабырлылығынан; ана ретінде – мейірімділігі мен қамқорлығынан; дос ретінде – адалдығы мен адамгершілігінен; әріптес ретінде – біліктілігі мен жауаптылығынан көрінеді.

Аталмыш касиеттер – ғалымның өзіндік болмысы мен кісілік келбетін аңғартар өлшемдер.

Қолына қызыл диплом мен аспирантураның үш жылын арқалап келіп, бір мекемеде қырық бес жылға жуық қызмет ету, әрі өз ортасына сүйкімді болу – өнер.

Оның сыртында ғалымның өзінің ғылыми жетекшілігімен қорғаған отызға тарта ғылым кандидаттары мен ғылым докторлары еліміздің түкпір-түкпірінде әр салада еңбек етіп жүр.

Жамал мен Зекеңнің байтақ Қазақстанның барлық аймағын тегіс аралап шығуды мақсат етіп, отбасылық «жол картасын» жасауының өзі – бәрімізге ой салатын дәстүр.

Жыл сайын келетін демалыстарын алыс-жақын шетелдердің курорт-санаторийлерінде өткізбей, қасиетті қазақ жерінің сұлу төрлеріне арнау ел мен жерге деген сүйіспеншіліктің, отаншылдықтың өзгеше үлгісі емес пе?!

Жер мен Елдің киесі бар...

Зинол мен Жамалдың мұндай саяхаттарының төркінінде елді тану, жерді көру, әр жыра, әр сайда халық пен ерлік, ер тағдырын бауырына басып жатқан тарихи оқиғалардың ізін түгендеу, сол көргендерін өзгелерге жеткізу, тәрбиелеп отырған балаларына, ағайын-туыстарына «жыр қып» айту – отбасының ғибратты салты!

Олардың Жәңгірхан Ордасы мен Махамбет кесенесіне, Абылай хан алаңы мен Кенесары үңгіріне, Қорқыт ата зираты мен Қазығұрт тауына, Зайсан мен Марқакөлге барған сапарлары қазақ жерінің сан ғасырлық тарихын көкірек көзінде сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге жол салады.

Олардың Жәңгірхан Ордасы мен Махамбет кесенесіне, Абылай хан алаңы мен Кенесары үңгіріне, Қорқыт ата зираты мен Қазығұрт тауына, Зайсан мен Марқакөлге барған сапарлары қазақ жерінің сан ғасырлық тарихын көкірек көзінде сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге жол салады.

Олардың Жәңгірхан Ордасы мен Махамбет кесенесіне, Абылай хан алаңы мен Кенесары үңгіріне, Қорқыт ата зираты мен Қазығұрт тауына, Зайсан мен Марқакөлге барған сапарлары қазақ жерінің сан ғасырлық тарихын көкірек көзінде сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге жол салады.

Олардың Жәңгірхан Ордасы мен Махамбет кесенесіне, Абылай хан алаңы мен Кенесары үңгіріне, Қорқыт ата зираты мен Қазығұрт тауына, Зайсан мен Марқакөлге барған сапарлары қазақ жерінің сан ғасырлық тарихын көкірек көзінде сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге жол салады.

Жамал мен Зинолдың отбасындағы осы бір игі дәстүр берекелі жанұяға күш-қуат беретініне сенемін.

Жарасымды отбасының тірегі – Ақмарал атты қызы мен Кенесары атты ұлы.

Бұл асфальтта туып, асфальтта өскен, жаны, жүрегі, тілі қазақ болып есейген ұрпақтың әулет тізгінін бекем ұстаған қос ғалымның тағылымы мен тәлімінің, тіні берік ұстанымының нәтижесі екені белгілі.

Зинол мен Жамалдың ұстанымы адамгершілік пен сыйластыққа негізделген.

Мен жақсы білетін төмендегі мысал сөзімді растай түсері анық.

Жамал мен Зекеңе ниеттеріне сай мейірімі мол Елена Васильевна атты кеңпейіл пәтер иесі кездесті.

Өткен жылы жанұяның бір мүшесіндей болған, жалғызілікті Елена Васильевнаны Зекең мен Жамалдың өз қолдарынан о дүниеге шығарып салғаны есімізде.

Бала демекші, Зекең мен Жамалдың балалары нағыз қазіргі заманның білімді, білікті, қайсар, қағылез перзенттері болып ержетті.

Сөйтіп, әке мен баланың орындары ауысып, ақыл айту енді балаға көшеді.

Әкенің балаға деген сенімі мен баланың әкеге деген құрметі ұлтты сақтаудың көзге көріне бермес құндылықтарының бірі екені осындай қатынастан көрініп, адамға ой салады...

Жұптары жазылмай еңбек етіп, ұрпақ өсіріп, шәкірт тәрбиелеп, ұлттық құндылықтарымызды дамытуға елеулі үлес қосып отырған Жамал мен Зинолдың бірігіп шығарған еңбектерінің бірі «Қазақ филологиясы: егіз негіз» деп аталады.

Ұлттың ұлы қазынасы саналатын тіл мен әдебиет әлемінде бірі – тілші, бірі – әдебиетші ретінде қатар қызмет атқарып келе жатқан олардың зерттеу нысандары да бір-бірінен ажырамас: сөз өнері – әдебиеттану мен тіл өрнегі – лингвистика ілімдері.

Ұлттың ұлы қазынасы саналатын тіл мен әдебиет әлемінде бірі – тілші, бірі – әдебиетші ретінде қатар қызмет атқарып келе жатқан олардың зерттеу нысандары да бір-бірінен ажырамас: сөз өнері – әдебиеттану мен тіл өрнегі – лингвистика ілімдері.

Ұлттың сөз байлығы мен ой байлығын жұптары жазылмай, жарыса зерттеп, көз майларын тауысып жүрген бір отбасындағы мақсаттары мен мұраттары егіз екі ғалым маған бір құстың екі қанатындай елестейді.

Ұлттың сөз байлығы мен ой байлығын жұптары жазылмай, жарыса зерттеп, көз майларын тауысып жүрген бір отбасындағы мақсаттары мен мұраттары егіз екі ғалым маған бір құстың екі қанатындай елестейді.

Жамал – мен үшін жарты ғасырдан астам уақыт бойы бірге келе жатқан, өмірдің күнгейінде де, көлеңкесінде де адамгершілік пен ізгіліктің жүзіне шаң қондырмаған адал дос.

Шын достық таза көңіл мен кіршіксіз адамгершіліктің үйлесімділігінен, адамдардың өмір сүру ұстанымдарының сәйкестігінен, пікірлері мен көзқарастарының ұқсастығынан, алға қойған мақсаттарының үндестігінен бастау алады.

Шын достық таза көңіл мен кіршіксіз адамгершіліктің үйлесімділігінен, адамдардың өмір сүру ұстанымдарының сәйкестігінен, пікірлері мен көзқарастарының ұқсастығынан, алға қойған мақсаттарының үндестігінен бастау алады.

Осы бір сөзге ден қойсақ, «жақсы болу» мен «жақсы үй салудың» төркіні бір.

Ет ауданның ішкі нарығы мен облыстағы өзге аудандарға жөнелтіледі.

Шаруа қожалықта жеке мал сою орны мен жем-шөп дайындайтын арнайы цех бар.

Ал Сайрам ауданында биыл 84 тонна қой еті мен 1638 тонна ірі қара еті экспортқа шығарылды.

Жыл соңына дейін сайрамдықтар тағы да 500 тонна қой еті мен 2 мың тонна ірі қара етін экспортқа шығаруды жоспарлап отыр.

Қожалықта биыл 200 басқа арналған мал бордақылау алаңы мен 130 гектар жерге тамшылатып суғару тәсілімен жылыжай кешенін соғу қолға алынған.

Өңірдегі қарқынды бауларда жүзім мен алманың италиялық, белорустық, украиналық сорттары егілген.

Әсіресе, жаңбырлатып суғару әдісі мен азық-түлік белдеуін қалыптастыру жобасы және үйіргелік шаруа қожалықтарын дамытуға ден қойылып отыр.

Қазіргі таңда, Жетісай, Мақтаарал аудандары мен Кентау қаласында мақта терімі қызу жүруде.

Қызылорда тарихы мен оның Ыбырай Жақаев сияқты Сыр бойының визиткасындай болып кеткен еңбек адамдарымен жақсы таныстығы, сондай-ақ Қызылорда астық өнімдері комбинатын жобалау мен Шиелі астық қабылдау пунктін дамытуға бірсыпыра еңбек сіңіргені өзінің облыста жұмыс істеуге дайын екенін, үлкен үмітпен келгендігін білдірді.

Қызылорда тарихы мен оның Ыбырай Жақаев сияқты Сыр бойының визиткасындай болып кеткен еңбек адамдарымен жақсы таныстығы, сондай-ақ Қызылорда астық өнімдері комбинатын жобалау мен Шиелі астық қабылдау пунктін дамытуға бірсыпыра еңбек сіңіргені өзінің облыста жұмыс істеуге дайын екенін, үлкен үмітпен келгендігін білдірді.

Оның ішінде мынандай бірер құжатты атай кеткен артық болмас: 1986 жылғы 25 желтоқсанда КСРО Министрлер Кеңесінің «Қазақ КСР Қызылорда облысының әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету шаралары туралы», 1988 жылы 19 қыркүйекте КПСС Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер Кеңесінің «Арал теңізі аймағындағы экологиялық және санитарлық жағдайды түбегейлі жақсарту шаралары, осы бассейндегі су және жер ресурстарын пайдалану мен қорғауды күшейтудің тиімділігін көтеру туралы» қаулылары.

Оның ішінде мынандай бірер құжатты атай кеткен артық болмас: 1986 жылғы 25 желтоқсанда КСРО Министрлер Кеңесінің «Қазақ КСР Қызылорда облысының әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету шаралары туралы», 1988 жылы 19 қыркүйекте КПСС Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер Кеңесінің «Арал теңізі аймағындағы экологиялық және санитарлық жағдайды түбегейлі жақсарту шаралары, осы бассейндегі су және жер ресурстарын пайдалану мен қорғауды күшейтудің тиімділігін көтеру туралы» қаулылары.

«Шалқия» түсті метал руднигі құрылысы, Арал-Сарыбұлақ су жүйесі, қос қабатты теміржол құрылысы, жаңа Аэропорт айлағы, облыстық музыкалық-драма театры, жоғары оқу орындары, бірнеше мәдениет мекемелері мен мектептер халық игілігіне пайдалануға берілді.

Ол үшін қанша тер төгілді, Қызылорда мен Алматы және Мәскеу арасында қанша табан тозды.

Ерекең бірінші хатшы болып сайланғаннан кейін маған алғаш тапсырғаны: ертеңгілік дене шынықтыруға қажетті спорттық заттар мен 10-15 мерзімді басылым.

Мен арыздарды арнайы талдай қойғаным жоқ, бірақ оның басым көпшілігі шешімін тауып жатты.

Адам өз денсаулығына, жақындары мен айналасындағылардың саулығына жауапкершілікпен қарай алады ма, осыны көрсетті.

Екінші толқын бола қалса, медицина қызметкерлері, әскерилер мен басқа да жауапты мамандар лайықты түрде жауап береміз деп сақадай-сай тұр деуге болады.

Мен кардиохирургпын, жүрекке стент қоюға маман ретінде жеңіл қарай алмаймын.

Мен айтып отырған науқаста жайылмалы қан тамырларының ауруы болды.

Әнші, тележүргізуші, өнертану ғылымының кандидаты (PhD докторы) Қаракөз Сүлейменова бүгінде қазақ қызының болмысы, қазақ әйелінің ерекшелігі мен отбасы құндылықтары туралы сапалы ой айтып жүрген өнерпаз.

Асқар Сүлейменовтей алып азаматтан туып, Досхан Жолжақсыновтай арыстан ерге аяулы жар болған Қаракөз Асқарқызымен оның жеке өмірі мен өнері туралы емес, ұлттық құндылықтар мен ұрпақ тәрбиесі туралы әңгімелестік.

Асқар Сүлейменовтей алып азаматтан туып, Досхан Жолжақсыновтай арыстан ерге аяулы жар болған Қаракөз Асқарқызымен оның жеке өмірі мен өнері туралы емес, ұлттық құндылықтар мен ұрпақ тәрбиесі туралы әңгімелестік.

–Қаракөз Асқарқызы, 20 жылдан артық мәдениет, өнер саласы мен қазақ телеарнасында қызмет етіп келесіз.

–Мен қазақтың маңдайалды майталман жазушысы, сыншы-драматург Асқар Сүлейменов пен жазушы, қоғам қайраткері Алтыншаш Жағанованың отбасында дүниеге келдім.

Анамның тәрбиесі, әжелерімнің әңгімелері мен әкемнің ұлағаты әрқашан ұлтыма қызмет етуге жетеледі.

20 жылдан артық мәдениет, өнер саласы мен қазақ телеарнасында қызмет етіп келемін.

Отағасы да халыққа белгілі тұлға болғандықтан, ол кісінің бабын келтіріп, отбасы мен бала тәрбиесіне де көбірек көңіл бөлуім керек болды.

Сол себепті де, үнемі жүрген жерімде әлеуметтік желіде бала тәрбиесі, қазақ әйелінің болмысы мен қоғамдағы рөлін жас келіндерімізге, қыз-келіншектерге насихаттап жүремін.

Қоғамдағы әйелдің рөлі, отбасы құндылықтары, қыз бала мен ер бала тәрбиесін ертеден қолға алмасақ, жаһандану заманында ұлттық болмысымыздан айырылып қалу қауіпі туады.

Мен де алтынды жақсы көремін, матаның ашық түрлерін қалап, жылтырағы болса, әдемі түймесі болса екен деп тұрамын.

– Ал ер мен әйел арасындағы қызғанышты қалай басуға болады?

– Қызғанышты ақыл мен сабырға ғана жеңдіре аламыз.

«Сіз маған бір нәрсе айтқансыз, мен сізге ғашықпын» деген сияқты.

Мен оған «қалай ойлайсың, сен бәрібір сол белгілі бір күйді бастан кешуің керек қой?» деп сұрадым.

Ең бастысы, отбасындағы ұл мен қызға берілетін ұлттық тәрбиенің дәстүрлі жолынан жаңылып қалғанымыз.

Ал жоғары температурада ұрық жойылады немесе оның сапасы мен жылдамдығы төмендейді.

Соңғы екі вирус ұрыққа енсе, оның құйрығынан басына дейін жетіп, сапасы мен белсенділігін төмендетеді.

Монша мен саунаға жиі түсетін ерлерде ұрықтың сапасы төмендейді.

Қазіргі таңда елімізде бедеу әйелдер мен белсіз еркектердің саны теңескен 50-де, 50 пайыз.

Төмендегі сұхбатымыздың иесі белгілі жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, халықаралық «Алаш» сыйлығының лауреаты Ахат Жақсыбаевтың жан жары, ұзақ жылдар КазПИ-де оқытушы қызметін атқарған профессор, қаламгердің 55 жылдан бергі өмірі мен шығармашылығына тікелей куәгер Клара Теміртасқызы Әубәкірова.

Бозайғыр мен Күйгенжар, 38-разъезд және Аршалы кезінде біздің әулеттің атақонысы болған жерлер еді.

Мен мектепті, міне, сол жерде, қазіргі Аршалы кентінде оқып бітірдім.

Олардың көше мен кинотеатр, жазғы би алаңдарындағы астамшыл, менмен көзқарастары деген...

Кішкентай күнімізден осындай адамгершілік ұстаным мен белсенді өмірлік бағдарды бойымызға сіңіріп өстік.

Ол кезде мен 17 жаста едім.

КазГУ-дың бас корпусында өткен оған университет оқытушылары мен студенттері ғана емес, сол уақыттағы Алматы зиялыларының көбі келіп қатысқаны есімде.

Жиын соңында Шыңғыс аға Айтматов сол кездегі жазған шығармаларының денін қазақ оқырмандарына шеберлікпен аударып жеткізген сыншы, марқұм Қалжан Нұрмаханов рухына бас иетінін айтса, Юрий Казаков Мәскеуден Алматыға келген осы сапарында жазушы Әбдіжәміл Нұрпейісовтің «Қан мен теріндегі» жаңадан жазылып біткен бірінші кітап – «Ымырт» романымен танысып, аударып көруге ниетті екенін сөз етті.

Қалғандары сөз етіп отырған қос қаламгердің «Огонек», «Юность» журналдарындағы әңгімелері шыққан нөмірлері мен түрлі дәптер, блокнотты ұстап алған.

Ол Шыңғыс Төреқұлұлына жазушының сол жылы Алматыда шыққан «Тау мен дала хикаялары» жинағын, ал мен Юрий Павловичке Мәскеудің ВДНХ кешеніндегі Қазақ КСР-і павильоны бейнеленген открытканы ұсындым.

Ол Шыңғыс Төреқұлұлына жазушының сол жылы Алматыда шыққан «Тау мен дала хикаялары» жинағын, ал мен Юрий Павловичке Мәскеудің ВДНХ кешеніндегі Қазақ КСР-і павильоны бейнеленген открытканы ұсындым.

Міне, сол кезде бүйір жағымдағы алыс столда отырған бір жігіттің мен жаққа жалтақтап қарай бергенін көзім шалып қалды.

Сізбен бірге мен де біраз жерге жетіп қалайын» деген жаңағы бейтаныс жанның әзіл аралас үнін естідім.

Анасы мен ағалары бар.

Содан бастап таныс болып, келе-келе ағаң мені курстас жігіттерінің қыздарымен бірге Алматыдағы кинотеатрлар мен концерт залдарындағы мәдени шараларға жиі апаратын болды.

Олардың қиын еңбектері мен күрделі тағдыры.

Соның салдарынан республикамыздағы зауыт, шахта, карьерлердегі қазақ инженерлері мен жұмысшыларының саны өспеді.

«Иә, – дегенмін мен сонда.

Бұл пікірді мен кездейсоқ айтып отырғаным жоқ.

Жазушының 60-жылдары баспасөздегі жұмысшы тақырыбы туралы дипломдық еңбек жазып, 70-80-жылдары қазақтың ұлттық жұмысшы табы мен ондағы, инженер кадрлары жөнінде «Бөгет», «Егес», «Қорған» атты кең тынысты, күрделі оқиғалы романдар сериясын өмірге әкелуінің мен білетін жағдайы осы.

Жазушының 60-жылдары баспасөздегі жұмысшы тақырыбы туралы дипломдық еңбек жазып, 70-80-жылдары қазақтың ұлттық жұмысшы табы мен ондағы, инженер кадрлары жөнінде «Бөгет», «Егес», «Қорған» атты кең тынысты, күрделі оқиғалы романдар сериясын өмірге әкелуінің мен білетін жағдайы осы.

– 70-90-жылдардағы «Қазақ әдебиеті» газеті мен «Жұлдыз» журналы.

Елгезектігі, қарапайымдылығы, уәдеге беріктігі мен қысыр сөзге жоқтығы.

«Сіз ше?» дедім мен абдырап.

«Мен оны бұрын көргенмін.

Үңгірдің ішіндегі тұзды скалактиттерге қаныққан ауаның көкжөтел мен демікпені емдейтіні, ал түпкірдегі көл суының денедегі қышыма, бөрткендерден айықтыратыны айтылыпты.

«Олардың қатарында үгітші міндетін атқарған жазушы мен де бар едім, – депті ағаңа Ғабиден ақсақал.

– Жоғарыдағы әңгімелер барысында Ахат аға екеуіңіздің өмірлеріңіздегі жақсы кездер мен шуақты сәттер ретіне қарай баяндалып, айтылып отырды ғой.

Оған одақтың екінші хатшысы Шерхан Мұртаза мен әдеби қордың директоры Ғаббас Қабышев, сосын кәсіподақ ұйымының басшысы Ахат ағаң кіреді.

Кешке үйге келіп: «Берген пәтерден бас тарттым» дегенде мен не істерімді білмедім.

Мен өз басым Ахаңның бұл туындыны өмірге әкелуін оның туған жерге деген перзенттік парызы деп білемін.

Мысалы Л.Толстоймен отасқан 48 жыл ішінде 13 ұл мен қызды жарық дүниеге әкеліп, оның 10-ын аман-есен өсірген Софья Андреевна Берсті алайық.

Бұл, шын мәнінде, Абайды ана тілінде оқығысы келген кез келген адамға берілген терең таным мен зор мүмкіндік.

Атап айтар болсақ, мұнда философ ақынның «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін», «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым...», «Ғашықтың тілі – тілсіз тіл», «Өлең –сөздің патшасы, сөз сарасы», «Желсіз түнде жарық ай...», «Құлақтан кіріп, бойды алар», «Қансонарда бүркітші шығады аңға», «Көзімнің қарасы» және тағы басқа танымал жырлары бар.

Жетіншіден, Қазақстан мен әлем елдерінде Абайға орнатылған ескерткіштер де көрсетілген.

Оның бас болуымен Абай мен Пушкин шығармашылығындағы байланыс туралы «Художественная литература» баспасынан бірнеше жинақ жарық көрген.

Бұл ескерткіш Абай мен Пушкин жылы аясында ашылды.

Жас ұрпақ қазақтың данышпан ақынының терең мағыналы философиялық ойлары мен тағылымды жырларын оқыған сайын одан мол ғибрат алатыны сөзсіз.

Жоқтан бар жасап, тыңға түрен салған алғашқы ұлы ұстаз Ахмет Байтұрсынұлы астана Орынборда өзінің үш кітаптан тұратын «Тіл-құрал» һәм «Әдебиет танытқыш» сынды оқулықтарымен қазақ қоғамдық ғылымдарының іргетасын қаласа, одан бір мүшел кейін туған энциклопедист-ғалым, ұлтының тән дауасы мен жан жарасының шипагері Халел Досмұхамедұлы астана Тәшкенде жалғыз өзі жанталаса жүріп, «Табиғат тану», «Адамның тән тірлігі», үш томдық «Жануарлар» атты тұңғыш төл оқулықтарымен қазақ жаратылыстану ғылымын аяғын тұрғызып, төл терминологиясын (пән сөздерін) қалыптастырды.

Жетімдер үйі мен интернаттың қара нанын місе тұтқан міскіндерге енді қандай оқу болса да бәрібір еді.

Алғашқы «Әліппелер» («Оқу құралы» атаулы) мен «Сауат ашқыштар» Ана Тілі Сарайының іргетасы болып төселсе, қабырғаларын «Тіл-құралмен» өріп тұрғызды, шатырын «Әліппе астары», «Тіл жұмсар», «Баяншылармен» жапты.

Оның үстіне Ахаңның ілімінің негізінде тек тілтаным тараулары ғана емес, жазу, емле, орфография мен орфоэпия, фольклор мен мұратану, педагогика ғылымының сан тарау салалары дамып, өркен жайып отыр.

Оның үстіне Ахаңның ілімінің негізінде тек тілтаным тараулары ғана емес, жазу, емле, орфография мен орфоэпия, фольклор мен мұратану, педагогика ғылымының сан тарау салалары дамып, өркен жайып отыр.

Қос ағартушы – Ахмет Байтұрсынұлы мен Халел Досмұхамедұлының еңбектерін алғаш қолға алған оқырманның өзі еш қиналмайды, белгісіз де белгілі бір ғажайып әлемге еніп кеткендей, бұрын білмесе де, ол туралы ешқашан ойланбаса да, оқулықты оқығанда сол жазылған құбылысты баяғыдан білетіндей бір сиқырға тап болады.

Бастан башпайға дейінгі дене мүшелері, олардың құрылысы мен қызметі, жүрек соғысы, қан айналысы, ас қорыту, бәрі-бәрі ғылыми негізде, бірақ қарапайым да нақты қазақы ұғым-түсініктермен жүрекке жетеді.

Мен мұны, өкінішке қарай, кейінгі бірнеше буынның жоғалтқан, байырғы қазақ тілінің мәйекті сөз тұнбасының қадір-қасиеті деп білем.

Ахаңдардың сарқыты – Мұхтар Әуезовтің көркем ойлау жүйесі мен сиқырлы сырлы тіл әлеміне ынтамен бойласаңыз, қазіргі тіліміздің жұтаңдығын, қазақилық кеңістігіміздің қаншалықты тарыла түскенін байқар едіңіз.

– Сөйлеу мен сөйлем

– Сөйлем мен сөз

– Буын мен дыбыс

Бірінші кітаптың сөйлеу мен сөйлемді, сөйлем мен сөзді, сөз бен буынды, буын мен дыбысты танытатынын айтады.

Бірінші кітаптың сөйлеу мен сөйлемді, сөйлем мен сөзді, сөз бен буынды, буын мен дыбысты танытатынын айтады.

Бірінші кітаптың сөйлеу мен сөйлемді, сөйлем мен сөзді, сөз бен буынды, буын мен дыбысты танытатынын айтады.

Дыбыс пен хәріп мәселесінен жазу ережелері мен сөз түрлері, сөз тұлғалары мен сөз өзгерулері туады.

Дыбыс пен хәріп мәселесінен жазу ережелері мен сөз түрлері, сөз тұлғалары мен сөз өзгерулері туады.

«Сөйтіп, «Тіл-құралдың» 1-ші бөліміндегі дыбыс жүйесі мен түрлері деген тіл таныту бөліміне осы айтылған нәрселердің бәрі де кіреді, әрқайсысынан қысқаша бастауыштық дәрежелі білім беріледі» дейді ұстаз.

Дыбыс жүйесі мен түрлері.

Дыбыс жүйесі мен түрлері.

Дыбыс жүйесі мен түрлері.

Сөздің жүйесі мен түрлері.

Сөздің жүйесі мен түрлері.

Сөйлем жүйесі мен түрлері.

Сөйлем жүйесі мен түрлері.

Сөйлем жүйесі мен түрлері.

Сөйлем жүйесі мен түрлері.

Сонымен, кеңестік тоталитарлық жүйе жолын кесіп, көшін тоқтатқан алғашқы қазақ оқулықтары мен олардың авторлары туралы әңгіме енді ғана басталды.

Тәуелсіздіктің елең-алаңында біздің ғылым мен өнердің, әдебиет пен мәдениеттің басынан алағай да бұлағай кезеңдер өтті ғой.

Ғалымдар мен ойшыл жұрт қоғам алдындағы өз міндетін атқармады.

– Ғылымның дамуына жарамды ғылыми теория мен тәсілнамалық жүйенің тапшылығы кедергі болып отыр.

Бұны ғалымдардың «тектік», яғни теориялық және методологиялық себебінен десек, ғылымның дамуына кедергі болып отырған екінші үлкен себеп – «ғылым» мен «ғалым» деп түсінген дәстүрлі ұғымымызда.

Сырт қарасақ, жоғары оқу орындары, ғылыми мекемелер мен ғалымдар корпусы бар сияқты.

Ғылым мен білімнің де даму көзі – сонда.

– Мартин Хайдеггер айтады, «Тіл – болмыс тұрағы» (язык – дом бытия) деп, осы қырынан келгенде, қазақ тіліндегі философияның жағдайы мен болашағы қандай?

«Қазақ философиясы» тақырыбын философия мен даналық арасын айырғаннан бастаған орынды, себебі даналық туралы айтылған сөз мәдени мұрамыздан табылады.

Оларды ажырата білу үшін ауыз әдебиетінің танымдық сипаты мен жазба әдебиеті тұсында пайда болатын интеллектуалдық болмыстардың табиғатын білген жөн.

Ауыз әдебиетінің өзіндік сипаты мен жазба әдебиетінің арасындағы типологиялық өзгешеліктер бар.

Мысалы, қазақтың ақыны мен жырауы, ата жолын жалғастырып, дәстүрін қайталады.

Демек, Дулаттар мен Абайдың ақындық деп түсінгені – екі бөлек дүние.

Ақын мен жырау өнері – еліктеу, яғни mimesis.

Абайдың ой мен танымдық орнын түсінеміз десек, осы айырмашылықтың табиғатын білу керек.

Философиялық ой мен философиялау әдеті неден басталады?

Өткеннің «көреген» данасының, «дуалы ауыз» биінің сөзін ақыл мен дәлел сынағынан өткізіп, жаттанды сөзден бас тартудан басталады.

Бұл сөзді «қазақшыл» болайын дегеннен емес, тұрмыс пен әдет, таным мен ақыл-ой қалыптасуының тамыры бір, өзара байланысы органикалық сипатта екендігін мойындағандықтан айтып отырмын.

Әр тұлға мен топтың «келісті» орны мен жолын көрсетіп, қабекеңдердің аузына қаратамыз.

Әр тұлға мен топтың «келісті» орны мен жолын көрсетіп, қабекеңдердің аузына қаратамыз.

Өткен көшпелі қоғам мен оның құндылықтарының шын мәнін түсіндіріп, жаңа беталыстың қажеттігін ел назарына жеткізулері тиіс.

Екіншіден, сол мақсаттың шартына сай, жаңа ұғымдар мен түсініктер қатарын қалыптастыру қажет.

Осы сұрақтардың байыбына жетсек, «есту» қағидасының сипаты мен мазмұнын ел назарына жеткізер едік.

«Қыз Жібек» жырында, жылқысын Жібектің ауылына «қаптата салған» Төлеген, қыздың әкесіне: «Ей, бай, ұзын сөзді мен білмеймін.

Осыны ұғымдастырып, жүйелей айтсақ, ойшыл Абай қоғамдық этика мен біліктіліктің жаңа қағида-үлгісін қалыптастыруға да керек.

– Жоғарыда ауыз әдебиеті мен сын, дәстүр мен философия арасында түсінуді талап ететін ірі мәселелер барын айттық.

– Жоғарыда ауыз әдебиеті мен сын, дәстүр мен философия арасында түсінуді талап ететін ірі мәселелер барын айттық.

Көшпелі қазақ қоғамы мен грек полисінің бөлісер ортақ несі бар?

Жаңа ұғым, жаңа түсініктер тілдің өз тамырынан шығуы тиіс, себебі дүниетаным мен халықтық тұрмыс қатар жүріп, бірге қалыптасады.

Демек, тіл мен ойдың тамыры халықтық тұрмыста.

XVIII ғасырдағы «Ағарту» заманынан (эпоха «Просвещения») бастап, табиғи орта мен қоғам жолын адам ақылы мен еркіне бағындыру деген ой Еуропа елдерінде кеңінен орын алғанын жақсы білесіз.

XVIII ғасырдағы «Ағарту» заманынан (эпоха «Просвещения») бастап, табиғи орта мен қоғам жолын адам ақылы мен еркіне бағындыру деген ой Еуропа елдерінде кеңінен орын алғанын жақсы білесіз.

Ендеше, мен «еуропацентриспін» бе, жоқ сіз бе?

Амалсыздан қолданамыз бұл әдісті: сіз де, мен де.

Ақыл мен дәлелді білімге сүйеніп, дәстүр мен жалпақ сенімнен бас тартуға шақырған екен.

Ақыл мен дәлелді білімге сүйеніп, дәстүр мен жалпақ сенімнен бас тартуға шақырған екен.

Ғылым мен білімдегі өмірбаянымыздың бір қыры осындай.

– Қазақ қоғамының тарихы мен мәдениеті – негізгі бағыт.

Сондықтан ізденіс барысын көршілес ғылыми салалармен қатар алып жүру керек, әлеуметтік ұйым мен саяси құрылым, әдет пен заң, заң мен әделеттілік, сенім мен таным, таным мен философияның қалыптасуы сияқты.

Сондықтан ізденіс барысын көршілес ғылыми салалармен қатар алып жүру керек, әлеуметтік ұйым мен саяси құрылым, әдет пен заң, заң мен әделеттілік, сенім мен таным, таным мен философияның қалыптасуы сияқты.

Сондықтан ізденіс барысын көршілес ғылыми салалармен қатар алып жүру керек, әлеуметтік ұйым мен саяси құрылым, әдет пен заң, заң мен әделеттілік, сенім мен таным, таным мен философияның қалыптасуы сияқты.

Сондықтан ізденіс барысын көршілес ғылыми салалармен қатар алып жүру керек, әлеуметтік ұйым мен саяси құрылым, әдет пен заң, заң мен әделеттілік, сенім мен таным, таным мен философияның қалыптасуы сияқты.