Аудит нәтижесінде ақша қаражаттарының аудитін жетілдіру жолдары және оларды басқарудағы кемшіліктер бойынша ұсынымдар әзірленді.

Осы холдинг құрамына Волковгеология геологиялық барлау компаниясы, үш кен басқармалары және Үлбі металлургия зауыты кірді.

“Казатомпром” уран және оның қосындыларын, сирек кездесетін металдарды, атом электр стансалары үшін арналған ядролық отынды, арнайы жабдықтарды, екі рет қолданылуға арналған технологиялар мен материалдарды барлаумен, өндірумен және экспорттаумен айналысатын Қазақстанның ұлттық операторы.

“Казатомпром” уран және оның қосындыларын, сирек кездесетін металдарды, атом электр стансалары үшін арналған ядролық отынды, арнайы жабдықтарды, екі рет қолданылуға арналған технологиялар мен материалдарды барлаумен, өндірумен және экспорттаумен айналысатын Қазақстанның ұлттық операторы.

Ұлттық атом компаниясының активтері геологиялық барлау, уранды өндіру, ядролық отын циклының өнімдерін өндіруден бастап, ғылым, әлеуметтік қамтамасыз ету және маман даярлауға дейінгі түпкі өнім өндіру тізбегіне қатысатын кәсіпорындар кешенін қамтиды және осы саланы дамытып келеді.

Ұлттық атом компаниясының активтері геологиялық барлау, уранды өндіру, ядролық отын циклының өнімдерін өндіруден бастап, ғылым, әлеуметтік қамтамасыз ету және маман даярлауға дейінгі түпкі өнім өндіру тізбегіне қатысатын кәсіпорындар кешенін қамтиды және осы саланы дамытып келеді.

Компанияның негізгі қызметі, яғни бағыты уранды өндіру және қайта өңдеу болып табылады.

Осы жоғарыда атап өткендей, табиғи уранның өндірісі экологиялық қауіпсіз және экономикалық тиімді жерасты ұңғымалы шаймалау әдісімен жүзеге асырылып отырады.

Жалпы ақша қаражаттарының өзіне түсінік беріп кететін болсақ, ақша қаражаты қолма-қол және қолма-қол ақшасыз нысандарда жинақталған мемлекеттің, кәсіпорындардың, халықтың ақшасы және ақшаға оңай айналатын басқа да қаражат.

Жалпы ақша қаражаттарының өзіне түсінік беріп кететін болсақ, ақша қаражаты қолма-қол және қолма-қол ақшасыз нысандарда жинақталған мемлекеттің, кәсіпорындардың, халықтың ақшасы және ақшаға оңай айналатын басқа да қаражат.

Ақша қаражаттарына кассадағы және талап етілгенге дейінгі банктік депозиттердегі ақша қаражаттары жатады.

Компанияның ақшалай қаражаты кассада, есеп айырысу, валюта және несие ұйымдарындағы басқа шоттарда, елдің аумағында немесе шетелде болуы мүмкін.

“Казатомпром” АҚ, 1 кестеге сәйкес, ақша қаражаттарының, яғни жалпы құрамына кіретін таза ақша ағындары,қаржылық шығындары мен кірістері, сауда дебиторлық және кредиторлық берешектердегі өзгерістері,алынған сыйақылары және де ақша қаражатының таза ағымдары салыстыра үш жыл бойынша көрсетіліп отыр.

“Казатомпром” АҚ, 1 кестеге сәйкес, ақша қаражаттарының, яғни жалпы құрамына кіретін таза ақша ағындары,қаржылық шығындары мен кірістері, сауда дебиторлық және кредиторлық берешектердегі өзгерістері,алынған сыйақылары және де ақша қаражатының таза ағымдары салыстыра үш жыл бойынша көрсетіліп отыр.

2 кестедегі мәліметтерге сүйенетін болсақ,мұнда дивидендтер,таза ақша ағымдары және оның баламаларының таза өзгеруі үш жылға салыстыра көрсетілген.

Кестедегі мәліметтерге сүйенетін болсақ, мұнда дивидендтер, таза ақша ағымдары және оның баламаларының таза өзгеруі үш жылға салыстыра көрсетілген.Ең алдымен бас компанияға төленетін дивидендтерге келер болсақ, 2020 жылы 2019 жылға қарағанда 117,401,771 мың теңгеге артып, бұл оның оң нәтижелігін айқындайды.

Ақша қаражаттары және оның баламаларының таза өзгеруі 2020 жылы 2019 жылға қарағанда -120,89%-ға , ал 2021 жылы 2020 жылға қарағанда қатты өзгеріс болмаған, тек -0,48%-ға төмендегенін көре аламыз.

қолайсыз шығындардың пайда болуына жол бермей және топтың беделіне қауіп төндірместен өзінің қаржылық міндеттемелерін орындау үшін басқарады.

Депозиттерді қоса алғанда, ақша қаражаттары мен олардың баламалары 2022 жылғы 30 маусымдағы жағдай бойынша 380 402 млн теңгені құрады, 2021 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша 204 410 млн теңгемен салыстырғанда 86% -ға ұлғайды және жалпы соманың шоғырлануына байланысты 2021 жылғы 30 маусымда дивидендтер төлегенге дейін қолма-қол ақшаға байланысты 151 762 млн теңгеге ұлғайды .

2022 жылғы 30 маусымдағы жағдай бойынша банктік емес қарыздар бойынша берешек 97 971 млн теңгені құрады және негізінен компанияның номиналды құны 70 млрд теңге және 2019 жылғы қыркүйекте "Қазақстан қор биржасы" АҚ (KASE) арқылы сауда алаңында орналастырылған өтеу мерзімі 2024 жылғы қазандағы ұзақ мерзімді индекстелген купондық облигацияларын қамтуды жоспарлап отыр.

2022 жылғы 30 маусымдағы жағдай бойынша банктік емес қарыздар бойынша берешек 97 971 млн теңгені құрады және негізінен компанияның номиналды құны 70 млрд теңге және 2019 жылғы қыркүйекте "Қазақстан қор биржасы" АҚ (KASE) арқылы сауда алаңында орналастырылған өтеу мерзімі 2024 жылғы қазандағы ұзақ мерзімді индекстелген купондық облигацияларын қамтуды жоспарлап отыр.

Ұйым өтімділікке деген қажеттіліктерін өз міндеттемелерін уақытында өтеу үшін жеткілікті қолма-қол ақшаның тұрақты болуын қамтамасыз ету үшін, қолайсыз шығындардың пайда болуына жол бермей және топтың беделіне қауіп төндірмей, өзінің қаржылық міндеттемелерін орындау үшін басқарады.

2021 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша банктік емес қарыздар бойынша берешек 89 308 млн теңгені құрады және негізінен компанияның 2019 жылғы қыркүйекте "Қазақстан қор биржасы" АҚ (KASE) сауда алаңында орналастырылған, номиналды құны 70 млрд.

теңге және өтеу мерзімі 2024 жылғы қазандағы ұзақ мерзімді АҚШ долларына индекстелген купондық облигацияларын қамтиды.

Қорытындылай келе, “Казатомпром ” АҚ ақша қаражаты және оның баламалары АҚШ долларында білдірілген банктердегі мерзімді салымдар, банктердегі теңгемен көрсетілген мерзімді салымдар, банктердегі теңгемен көрсетілген қаражат, банктерде АҚШ долларында білдірілген қаражаттан құралады.

Жалпы 2021 жылы ақша қаражаттары және оның баламалары 74 630 524 мың теңгені құрады, яғни алдыңғы екі жылмен салыстырып қарасақ, оның өсімі байқалады.

Сонымен қатар, ішкі аудит қызметі мемлекеттік органды басқарудың дамуына айтарлықтай үлес қосады, өйткені бұл қызметтің жұмысы орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау жүйесін жетілдірудің маңызды және ақылға қонымды жолы болып табылады.

Орталық мемлекеттік органдардың ішкі аудит қызметтерінің басшысы өткізетін бағалау ішкі аудит қызметтерінің басшысына қызметтің әлсіз жақтарын көруге және оның жұмысын жақсарту үшін шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.

Ішкі аудит қызметінің тиімділігін бағалау тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау процесінің қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.

Сонымен қатар, ішкі аудит қызметі мемлекеттік органды басқарудың дамуына айтарлықтай үлес қосады, өйткені бұл қызметтің жұмысы орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау жүйесін жетілдірудің маңызды және ақылға қонымды жолы болып табылады.

Сычев және В.В.

Ильина ішкі аудит қызметін қандай да бір органның ішінде оның бөлімшелерінің бірімен жүзеге асырылатын және ішкі құжаттармен реттелетін жұмысты бағалау қызметі ретінде түсіндіреді [1].

Ішкі аудит қызметтері туралы үлгілік ережеге сәйкес, ІАҚ өзге құрылымдық бөлімшелерден тәуелсіз және ОМО, ОМО ведомствосының бірінші басшысына, облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың әкіміне есеп беретін, бағынатын және де олардың шешімімен құрылатын бөлімше болып табылады.

Ішкі аудит қызметтері туралы үлгілік ережеге сәйкес, ІАҚ өзге құрылымдық бөлімшелерден тәуелсіз және ОМО, ОМО ведомствосының бірінші басшысына, облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың әкіміне есеп беретін, бағынатын және де олардың шешімімен құрылатын бөлімше болып табылады.

«Ішкі аудит қызметтері жұмысының тиімділігін бағалау» ішкі мемлекеттік аудиттің және қаржылық бақылаудың рәсімдік стандартына сәйкес, Ішкі аудит қызметі жұмысының тиімділігін бағалау 2 жолмен жүргізіледі, яғни Ішкі аудит қызметі жүргізетін бағалау және Ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жөніндегі уәкілетті орган жүргізетін бағалау.

«Ішкі аудит қызметтері жұмысының тиімділігін бағалау» ішкі мемлекеттік аудиттің және қаржылық бақылаудың рәсімдік стандартына сәйкес, Ішкі аудит қызметі жұмысының тиімділігін бағалау 2 жолмен жүргізіледі, яғни Ішкі аудит қызметі жүргізетін бағалау және Ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жөніндегі уәкілетті орган жүргізетін бағалау.

«Ішкі аудит қызметтері жұмысының тиімділігін бағалау» ішкі мемлекеттік аудиттің және қаржылық бақылаудың рәсімдік стандартына сәйкес, Ішкі аудит қызметі жұмысының тиімділігін бағалау 2 жолмен жүргізіледі, яғни Ішкі аудит қызметі жүргізетін бағалау және Ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жөніндегі уәкілетті орган жүргізетін бағалау.

Ішкі аудит қызметі жүргізетін бағалау аудиторлық тапсырмалар негізінде ІАҚ жұмысын мониторингілеу және ІАҚ мемлекеттік аудиторлары жұмысының тиімділігін жылдық бағалау арқылы жыл сайын ІАҚ басшысы немесе оны ауыстыратын тұлға жүзеге асырады [3].

ІАҚ мемлекеттік аудиторлары жұмысының тиімділігін жылдық бағалауы ІАҚ мемлекеттік аудиторларының Мемлекеттік аудиттің және қаржылық бақылаудың жалпы стандарттарын сақтауы, Ішкі аудит қызметтерінің ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жүргізу қағидаларына сәйкестігі және аудиторлық тексерудің нәтижелері туралы мәліметтерді топ жетекшісіне және ІАҚ басшысына не оны ауыстыратын тұлғаға беру мәселелері бойынша жүзеге асырылады.

ІАҚ мемлекеттік аудиторлары жұмысының тиімділігін жылдық бағалауы ІАҚ мемлекеттік аудиторларының Мемлекеттік аудиттің және қаржылық бақылаудың жалпы стандарттарын сақтауы, Ішкі аудит қызметтерінің ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жүргізу қағидаларына сәйкестігі және аудиторлық тексерудің нәтижелері туралы мәліметтерді топ жетекшісіне және ІАҚ басшысына не оны ауыстыратын тұлғаға беру мәселелері бойынша жүзеге асырылады.

ІАҚ мемлекеттік аудиторлары жұмысының тиімділігін жылдық бағалауы ІАҚ мемлекеттік аудиторларының Мемлекеттік аудиттің және қаржылық бақылаудың жалпы стандарттарын сақтауы, Ішкі аудит қызметтерінің ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жүргізу қағидаларына сәйкестігі және аудиторлық тексерудің нәтижелері туралы мәліметтерді топ жетекшісіне және ІАҚ басшысына не оны ауыстыратын тұлғаға беру мәселелері бойынша жүзеге асырылады.

ІАҚ мемлекеттік аудиторлары жұмысының тиімділігін жылдық бағалауы ІАҚ мемлекеттік аудиторларының Мемлекеттік аудиттің және қаржылық бақылаудың жалпы стандарттарын сақтауы, Ішкі аудит қызметтерінің ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жүргізу қағидаларына сәйкестігі және аудиторлық тексерудің нәтижелері туралы мәліметтерді топ жетекшісіне және ІАҚ басшысына не оны ауыстыратын тұлғаға беру мәселелері бойынша жүзеге асырылады.

Онымен қоса, бағалау ІАҚ басшысына қызметтің әлсіз жақтарын көруге және оның жұмысын жақсарту үшін шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.

Ішкі аудит қызметінің тиімділігін бағалау тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау процесінің қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.

Осылайша, ІАҚ басшысының ішкі аудит қызметі жұмысының тиімділігін бағалауы тәуекелдерді тиімді басқаруды

Компания қызметінің негізі болып жолаушылар үшін тұрғылықты ішкі және халықаралық авиатасымалдарды ұсыну болып табылады.

Өзге іс-шараларға жүк және пошта тасымалдары да кіреді.

Компанияның акционерлері «Самұрық-Қазына» Ұлттық Әл-ауқат Қоры АҚ және «BAE Systems Kazakhstan» компаниясы болып табылады, олар Компания акцияларының 51% және 49% ие.

Компанияның акционерлері «Самұрық-Қазына» Ұлттық Әл-ауқат Қоры АҚ және «BAE Systems Kazakhstan» компаниясы болып табылады, олар Компания акцияларының 51% және 49% ие.

Барлық әуе кемелердің фюзеляжі мен қозғалтқыштарына жасалатын жөндеу жұмыстары капиталға айналдырылған құнды актив компоненттері ретінде есептеледі және сатып алу мен келесі күрделі жөндеу жұмысы аралығындағы кезең ішінде амортизацияланады.

Мүлік, машиналар және жабдық объектісін пайдаланудан болашақта болатын экономикалық пайданы Компания алады деген ықтималдылық болып, оның құнын сенімді түрде белгілеу мүмкін болса, объект компонентін ауыстыруға байланысты шығындар осы компоненттің баланстық құны бойынша есептеледі.

Компанияның өз күшімен құрылған активтердің құны материалдардың құнын, еңбек шығындарын және негізгі құралды жұмыс күйіне келтіруге тікелей қатысы бар басқа барлық шығындарды және негізгі құралдарды қирату мен көшіру және олар орналасқан жерді қалпына келтіру құнын қамтиды.

Компанияның өз күшімен құрылған активтердің құны материалдардың құнын, еңбек шығындарын және негізгі құралды жұмыс күйіне келтіруге тікелей қатысы бар басқа барлық шығындарды және негізгі құралдарды қирату мен көшіру және олар орналасқан жерді қалпына келтіру құнын қамтиды.

Компанияның өз күшімен құрылған активтердің құны материалдардың құнын, еңбек шығындарын және негізгі құралды жұмыс күйіне келтіруге тікелей қатысы бар басқа барлық шығындарды және негізгі құралдарды қирату мен көшіру және олар орналасқан жерді қалпына келтіру құнын қамтиды.

Орталық кепілден босату және «Қазақстан Халық Банкі» АҚ несиесі бойынша талапты орындау мақсатында 2020 жылы Компания «Қазақстан Халық Банкі» АҚ несие көздерін пайдаланып, ЕҚДБ қарызын өтеді.

Негізгі құралдар объектілерінің тозуы төменде берілген объектілердің пайдалы қызмет ету мерзімі бойы біркелкі есептен шығару әдісімен есептеледі және табыстар немесе шығыстар құрамында көрсетіледі.

1 суреттегі және салыстырмалы кезеңдер бойынша негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімдері берілген:

Амортизация негізгі құралдардың (жер телімдерін, аяқталмаған құрылыс объектілерін және әуе кемесі активінің бөлек компоненттерін қоспағанда) құнын жойылу құнын шегеріп, пайдалы қолданыстың күтілген мерзімде біркелкі есептен шығаруға есептеледі.

Әуе кемесі активінің бөлек компоненттері ұшу сағаттарына және циклдері негізіндегі күрделі жөндеу жұмыстарының аралығындағы орташа күтілетін пайдалы қолданыс мерзімі ішінде амортизацияланады.

Пайдалы қолданыстың күтілген мерзімдері, баланстық құн және амортизацияны есептеу әдісі әр есептік кезеңнің соңында талданады, бұл ретте бағалардағы барлық өзгерістер есепте салыстырмалы көрсеткіштерді қайта қарамастан көрсетіледі.

Негізгі құралдардың объектілерін сатудан немесе өзгеше шығарлуынан түскен табыс немесе келген шығын осы объектілердің сату бағасы мен баланстық құны арасындағы айырма ретінде белгіленеді және табыстар немесе шығындар ішінде танылады [4].

Қортындылай келе, “Эйр-Астана” акционерлік қоғамының негізгі құралдардың түсімі мен шығуына және оның жетіспеушілігіне аудит жүргізілді.

Біріншіден, акционерлік қоғамның үлкеюіне байланысты, пайдасының жоғарлауына және оған сұраныстың артуына сәйкес жаңа,заманауи талаптарға сай әуе кемелерін алу керек деп ойлаймын.

Бүгінгі таңда қаржылық бақылау өндірістік жәнеде өндірістік емес саласын қамитиды және ол экономиканың ынталандыруды арттыруға, қаржы ресурстары мен табиғи ресурстарды ұтымды және ұқыпты жұмсауға, өнімсіз шығындар мен ысыраптарды азайтуға, шаруашылық жүргізу мен ысырапшылдыққа жол бермеуге бағытталған.

Бүгінгі таңда қаржылық бақылау өндірістік жәнеде өндірістік емес саласын қамитиды және ол экономиканың ынталандыруды арттыруға, қаржы ресурстары мен табиғи ресурстарды ұтымды және ұқыпты жұмсауға, өнімсіз шығындар мен ысыраптарды азайтуға, шаруашылық жүргізу мен ысырапшылдыққа жол бермеуге бағытталған.

Қаржылық бақылаудың маңызды міндеттерінің бірі – заңдылықтың сақталуын, бюджет жүйесі, салық қызметі, банктер алдындағы қаржылық міндеттемелердің уақтылы және толық орындалуын тексеру, сондай-ақ кәсіпорындардың өзара міндеттемелерінің орындалуын және есеп айырысулар мен төлемдерді жүзеге асыруын қадағалау .

Қаржылық бақылаудың маңызды міндеттерінің бірі – заңдылықтың сақталуын, бюджет жүйесі, салық қызметі, банктер алдындағы қаржылық міндеттемелердің уақтылы және толық орындалуын тексеру, сондай-ақ кәсіпорындардың өзара міндеттемелерінің орындалуын және есеп айырысулар мен төлемдерді жүзеге асыруын қадағалау .

Қаржы жүйесінің және басқа да экономикалық қызметтердің қызметкерлері қаржылық жоспарлау процесінде, бюджеттің кіріс және шығыс бөліктерін орындауда қаржылық бақылауды жүзеге асырады.

Қаржы жүйесінің және басқа да экономикалық қызметтердің қызметкерлері қаржылық жоспарлау процесінде, бюджеттің кіріс және шығыс бөліктерін орындауда қаржылық бақылауды жүзеге асырады.

Қаржылық бақылау мемлекет пен жерліктік құрылымдардың қаржылық қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады және объективті қажетті және әлеуметтік пайдалы қызмет болып табылады.

Қаржылық бақылау мемлекет пен жерліктік құрылымдардың қаржылық қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады және объективті қажетті және әлеуметтік пайдалы қызмет болып табылады.

Осылайша, қаржылық бақылау дегеніміз-барлық экономикалық субъектілердің (мемлекеттің, кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың) қаржылық қызметін бақылау, оны барлық деңгейдегі заң шығарушы және атқарушы органдар, сондай-ақ арнайы құрылған мекемелер арнайы әдістерді қолдана отырып жүзеге асырады, соның ішінде арнайы әдістер мен бақылау құралдарының жиынтығы, оларға қойылған міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.

2) қаржы операцияларының орындылығы мен тиімділігін қамтамасыз ету үшін қаржы және ақша ағындарын басқарудың ажырамас элементі ретінде.

Қаржылық бақылау объектісі, ең алдымен, материалдық өндірісте және өндірістік емес салаларда, сондай-ақ қаржы жүйесінің барлық буындарында қаржы ресурстарын қалыптастыру және пайдалану кезінде туындайтын ақша қатынастары болып табылады.

Қаржылық бақылау объектісі, ең алдымен, материалдық өндірісте және өндірістік емес салаларда, сондай-ақ қаржы жүйесінің барлық буындарында қаржы ресурстарын қалыптастыру және пайдалану кезінде туындайтын ақша қатынастары болып табылады.

Сондықтан қаржылық бақылау көп деңгейлі және жан-жақты.

Өйткені, мемлекеттің қаржы жүйесі республикалық және аймақтық деңгейлерде де, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер деңгейінде де ақша қорларының барлық түрлерін қамтиды.

жалпы мемлекеттік қаржы-ел экономикасын жан-жақты талдауға және олардың дамуының ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болжамдарын жасауға қатысу, мемлекеттік қаржылық орталықтандырылған ресурстардың қажеттіліктерін анықтау, осы ресурстарды бюджет пен мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар арасында бөлу туралы ұсыныстар дайындау;

жалпы мемлекеттік қаржы-ел экономикасын жан-жақты талдауға және олардың дамуының ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болжамдарын жасауға қатысу, мемлекеттік қаржылық орталықтандырылған ресурстардың қажеттіліктерін анықтау, осы ресурстарды бюджет пен мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар арасында бөлу туралы ұсыныстар дайындау;

мемлекеттік бюджет-республикалық бюджетті құру және орындау бойынша жұмысты ұйымдастыру, салықтардан аударымдар стандарттары, Қазақстанның субъектілерінің бюджеттеріне бөлінетін субвенциялар мен субвенциялардың мөлшері, Қазақстан Республикасының шоғырландырылған бюджетін болжау және құру бойынша ұсыныстар әзірлеу;

мемлекеттік бюджет-республикалық бюджетті құру және орындау бойынша жұмысты ұйымдастыру, салықтардан аударымдар стандарттары, Қазақстанның субъектілерінің бюджеттеріне бөлінетін субвенциялар мен субвенциялардың мөлшері, Қазақстан Республикасының шоғырландырылған бюджетін болжау және құру бойынша ұсыныстар әзірлеу;

бюджеттен тыс мемлекеттік қорлар-мақсатты бюджеттен тыс қорларды құру және пайдалану туралы ұсыныстар дайындау, мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың қаржылық орындалуын қамтамасыз ету;

сақтандыру-елдегі сақтандыру қызметін дамыту және жетілдіру жөніндегі жұмысқа қатысу;

ақша айналымы-тауарлы-ақшалай пропорцияларды оңтайландыру және халықтың ақшалай кірістері мен шығыстарының тепе-теңдігі, рубльдің ақша айналымы мен сатып алу қабілетін нығайту, Қазақстанның ақша-несие саясатының негізгі бағыттары бойынша халық шаруашылығындағы есеп айырысулардың жағдайын жақсарту бойынша ұсыныстар дайындау, ақша билеттері мен металл монеталарын өндіруді қамтамасыз ету;

Мемлекеттік несие-Қазақстанның Мемлекеттік ішкі қарыздарын шығару, Қазақстанның субъектілерінің қарыз міндеттемелерінің жалпы көлемі мен шарттарын келісу, Қазақстанның Орталық банкімен бюджет тапшылығын жабу үшін несие беру туралы келісімдер жасау және басқа мақсаттар;

бухгалтерлік есеп пен есеп беруді ұйымдастыру атқарушы органдардың жиынтық есептілігін талдау, ұйымдық-құқықтық нысандары мен бағыныстылығына қарамастан кәсіпорындардың, ұйымдар мен мекемелердің бухгалтерлік есебі мен есептілігін басқару, бухгалтерлік есеп жүргізу тәртібін белгілеу және республикалық бюджеттің орындалуы туралы есеп беру, бюджеттік мекемелер мен ұйымдардың шығындар сметасы, бухгалтерлік есеп пен есеп беру нысандарын белгілеу республикалық бюджеттің, Қазақстанның субъектілерінің бюджеттерінің кассалық орындалуы бойынша.

мемлекеттік бюджеттің және мемлекеттік бюджеттен тыс және мақсатты бюджеттік қорлардың қаражатының мақсатты пайдаланылуын бақылау;

мемлекеттік бюджеттің және мемлекеттік бюджеттен тыс және мақсатты бюджеттік қорлардың қаражатының мақсатты пайдаланылуын бақылау;

мемлекеттік ішкі және сыртқы қарызға байланысты шығындарды бақылау; Қазақстанның бағалы металдар мен асыл тастардың мемлекеттік қорының қалыптасуы мен сақталуына;

ұйымдардың бағалы металдар мен асыл тастарды пайдалануы мен сақтауын және олармен мәмілелер жасасуын бақылау;

сақтандырушылардың төлем қабілеттілігін қамтамасыз етуді сақтандыру қадағалау және бақылау;

мемлекеттік бюджеттен бөлінген қаражаттың ұтымды және мақсатты жұмсалуын бақылауды жүзеге асыру үшін қажетті материалдарды ұйымдардан, мекемелерден және ұйымдардан олардың ұйымдық-құқықтық нысандары мен бағыныштылығына қарамастан алу;

мемлекеттік бюджеттен бөлінген қаражаттың ұтымды және мақсатты жұмсалуын бақылауды жүзеге асыру үшін қажетті материалдарды ұйымдардан, мекемелерден және ұйымдардан олардың ұйымдық-құқықтық нысандары мен бағыныштылығына қарамастан алу;

кәсіпорындарды, мекемелерді және ұйымдарды қаржыландыруды олардың қаражатты заңсыз жұмсау фактілері болған кезде, сондай-ақ бұрын босатылған қаражатты жұмсау туралы белгіленген нысандағы есептерді және Қазақстанның субъектілерінің тиісті мемлекеттік атқарушы органдары мен атқарушы органдарының басшыларын хабардар ете отырып, басқа да белгіленген есептерді ұсынбаған жағдайда шектеу және қажет болған жағдайда тоқтата тұру; мемлекеттік бюджеттен немесе мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардан бөлінген қаражатты белгіленген тәртіппен өндіріп алыңыз, оларға Қазақстанның Орталық банкінің қолданыстағы дисконттау мөлшерлемесі мөлшерінде айыппұл салынады;

кәсіпорындарды, мекемелерді және ұйымдарды қаржыландыруды олардың қаражатты заңсыз жұмсау фактілері болған кезде, сондай-ақ бұрын босатылған қаражатты жұмсау туралы белгіленген нысандағы есептерді және Қазақстанның субъектілерінің тиісті мемлекеттік атқарушы органдары мен атқарушы органдарының басшыларын хабардар ете отырып, басқа да белгіленген есептерді ұсынбаған жағдайда шектеу және қажет болған жағдайда тоқтата тұру; мемлекеттік бюджеттен немесе мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардан бөлінген қаражатты белгіленген тәртіппен өндіріп алыңыз, оларға Қазақстанның Орталық банкінің қолданыстағы дисконттау мөлшерлемесі мөлшерінде айыппұл салынады;

кәсіпорындарды, мекемелерді және ұйымдарды қаржыландыруды олардың қаражатты заңсыз жұмсау фактілері болған кезде, сондай-ақ бұрын босатылған қаражатты жұмсау туралы белгіленген нысандағы есептерді және Қазақстанның субъектілерінің тиісті мемлекеттік атқарушы органдары мен атқарушы органдарының басшыларын хабардар ете отырып, басқа да белгіленген есептерді ұсынбаған жағдайда шектеу және қажет болған жағдайда тоқтата тұру; мемлекеттік бюджеттен немесе мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардан бөлінген қаражатты белгіленген тәртіппен өндіріп алыңыз, оларға Қазақстанның Орталық банкінің қолданыстағы дисконттау мөлшерлемесі мөлшерінде айыппұл салынады;

мемлекеттік атқарушы органдар мен Қазақстанның құрылтай субъектілерінің мемлекеттік бюджет қаражатын, сондай-ақ Қазақстан Үкіметінің шешімдері негізінде бөлінген шетел валютасындағы қаражаттың түсуіне, сақталуына және дұрыс жұмсалуына құжаттық тексерулер мен тексерулер жүргізу;

Баяндаманы қорытындылай келе, Қазақстанның Қаржы министрлігі бұл туралы Ережеге сәйкес мемлекеттік бюджеттің орындалуын және жергілікті бюджеттен кәсіпорындарға, мекемелерге, ұйымдарға бөлінген қаражаттың мақсатты пайдаланылуын, сондай-ақ мемлекеттік (жергілікті) бюджеттен тыс қорлардың қаражатын бақылауды жүзеге асырады деген қорытынды жасауға болады.

Қазақстанның Қаржы министрлігінің құрамында заңнамаға сәйкес тиісті шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметін тексеруді және тексеруді жүзеге асыратын мемлекеттік қаржылық бақылау және аудит департаменті құрылды.

Қазақстанның Қаржы министрлігінің құрамында заңнамаға сәйкес тиісті шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметін тексеруді және тексеруді жүзеге асыратын мемлекеттік қаржылық бақылау және аудит департаменті құрылды.

Айта кету керек, аудиторлық қызметті заңнамалық және кәсіби реттеу жүйесін қалыптастыру және одан әрі жетілдіру процесінде аудит сапасы мәселелеріне үлкен мән беріле бастады және осы орайда аудиторлық ұйымдардың қызметіне бақылауды дұрыс әрі сапалы жүргізудің өзектілігі зор.

Айта кету керек, аудиторлық қызметті заңнамалық және кәсіби реттеу жүйесін қалыптастыру және одан әрі жетілдіру процесінде аудит сапасы мәселелеріне үлкен мән беріле бастады және осы орайда аудиторлық ұйымдардың қызметіне бақылауды дұрыс әрі сапалы жүргізудің өзектілігі зор.

Айта кету керек, аудиторлық қызметті заңнамалық және кәсіби реттеу жүйесін қалыптастыру және одан әрі жетілдіру процесінде аудит сапасы мәселелеріне үлкен мән беріле бастады және осы орайда аудиторлық ұйымдардың қызметіне бақылауды дұрыс әрі сапалы жүргізудің өзектілігі зор.

Себебі, аудиторлық қызметтердің және аудиторлық қорытындының сапасы аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың кәсіби құзыреттілігі мен тәжірибесінің тікелей нәтижесі болып табылады.Аудиттегі сапа, мысалы, бәсекелестік артықшылықтар, қаржылық қызмет көрсеткіштері, аудиторлық қызметтер нарығындағы жұмыс ұзақтығы, аудиторлардың тәжірибесі мен біліктілігі, клиенттер саны, компанияның мөлшері сияқты позицияларды ескеретін аудиторлық фирманың рейтингімен анықталады.

Жұмыстың міндеттері келесідей: аудит сапасын бақылаудың теориялық негіздерін зерделеу; аудит сапасын сыртқы бақылаудың жүзеге асырылуын нақты кәсіби ұйым мысалында талдау және ерекшеліктерін анықтау; ҚР сапаны сыртқы бақылау жүйесін жетілдіру жолдарын ұсыну.

ҚР «Aудиторлық қызмет жөніндегі» зaңының 19-бaбынa сәйкес aудит сaпaсын бaқылaу екі деңгейде жүзеге aсырылaды: сыртқы және ішкі.

Сапаны бақылау аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың аудит стандарттарының, Әдеп кодексінің және Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңнамасының талаптарын сақтауына бағытталған және ол тәуекелге бағдарланған тәсіл негізінде жүзеге асырылады.[1] Aудиторлық фирмa деңгейінде aудит сaпaсын қaмтaмaсыз етумен бaйлaнысты стaндaрттaрды және тәжірибелік ұсыныстaрды дaйындaумен хaлықaрaлық aудит стaндaрттaры және сенімділік бойыншa ХБФ Кеңесі (ХAССК) aйнaлысaды.

Сапаны бақылау аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың аудит стандарттарының, Әдеп кодексінің және Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңнамасының талаптарын сақтауына бағытталған және ол тәуекелге бағдарланған тәсіл негізінде жүзеге асырылады.[1] Aудиторлық фирмa деңгейінде aудит сaпaсын қaмтaмaсыз етумен бaйлaнысты стaндaрттaрды және тәжірибелік ұсыныстaрды дaйындaумен хaлықaрaлық aудит стaндaрттaры және сенімділік бойыншa ХБФ Кеңесі (ХAССК) aйнaлысaды.

Сапаны бақылау аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың аудит стандарттарының, Әдеп кодексінің және Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңнамасының талаптарын сақтауына бағытталған және ол тәуекелге бағдарланған тәсіл негізінде жүзеге асырылады.[1] Aудиторлық фирмa деңгейінде aудит сaпaсын қaмтaмaсыз етумен бaйлaнысты стaндaрттaрды және тәжірибелік ұсыныстaрды дaйындaумен хaлықaрaлық aудит стaндaрттaры және сенімділік бойыншa ХБФ Кеңесі (ХAССК) aйнaлысaды.

Сапаны бақылау аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың аудит стандарттарының, Әдеп кодексінің және Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңнамасының талаптарын сақтауына бағытталған және ол тәуекелге бағдарланған тәсіл негізінде жүзеге асырылады.[1] Aудиторлық фирмa деңгейінде aудит сaпaсын қaмтaмaсыз етумен бaйлaнысты стaндaрттaрды және тәжірибелік ұсыныстaрды дaйындaумен хaлықaрaлық aудит стaндaрттaры және сенімділік бойыншa ХБФ Кеңесі (ХAССК) aйнaлысaды.

− Сaпaны бaқылaудың хaлықaрaлық стaндaрты (СБХС) 1 фирманың қаржылық есептілікті аудиттеу мен шолу, және басқа да сенімділік орнату мен ілеспе қызметтер бойынша келісімдеріне арналған сапаны бақылау жүйесі бойынша жауапкершілгін қарастырады.

Бұл СБХС-ына сәйкес келу үшін жеке фирмамен әзірленген саясаттар мен рәсімдер табиғаты мен ауқымы фирманың көлемі мен қызмет жасау сипаттамалары, және де желі бөлігі болып табылуы секілді әр түрлі ыкпалдарға тәуелді болады;

Аудиторлық ұйым осы аудиторлық ұйым мен оның қызметкерлері Қазақстан Республикасының заңнамалық және өзге де нормативтік-құқықтық актілерінің талаптарына, аудиторлық қызметтің ережелеріне (стандарттарына), аудиторлық қызметтің ішкі ережелеріне (стандарттарына) сәйкес аудит жүргізетініне және аудитке ілеспе қызметтер көрсететініне ақылға қонымды сенімділікті қамтамасыз ететін қызметтердің (тапсырмалардың) сапасын бақылау жүйесін құруы керек.

Аудиторлық ұйым осы аудиторлық ұйым мен оның қызметкерлері Қазақстан Республикасының заңнамалық және өзге де нормативтік-құқықтық актілерінің талаптарына, аудиторлық қызметтің ережелеріне (стандарттарына), аудиторлық қызметтің ішкі ережелеріне (стандарттарына) сәйкес аудит жүргізетініне және аудитке ілеспе қызметтер көрсететініне ақылға қонымды сенімділікті қамтамасыз ететін қызметтердің (тапсырмалардың) сапасын бақылау жүйесін құруы керек.

Сыртқы сапаны бақылау – аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың аудит стандарттарын, Әдеп кодексін және Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңнамасының талаптарын сақталуына арналған сапаны бақылау және кәсіби кеңестің сапасын сыртқы бақылау объектілеріне қатысты сапаны бақылау комитеті және кәсіби ұйымдар кәсіби кеңестің сапасын сыртқы бақылау объектілері болып табылмайтын аудиторлық ұйымдарға қатысты жүзеге асыратын тәуекелге бағдарланған тәсіл негізінде жүзеге асырылады [3].

Сыртқы сапаны бақылау – аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың аудит стандарттарын, Әдеп кодексін және Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңнамасының талаптарын сақталуына арналған сапаны бақылау және кәсіби кеңестің сапасын сыртқы бақылау объектілеріне қатысты сапаны бақылау комитеті және кәсіби ұйымдар кәсіби кеңестің сапасын сыртқы бақылау объектілері болып табылмайтын аудиторлық ұйымдарға қатысты жүзеге асыратын тәуекелге бағдарланған тәсіл негізінде жүзеге асырылады [3].

Сыртқы сапаны бақылау – аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың аудит стандарттарын, Әдеп кодексін және Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңнамасының талаптарын сақталуына арналған сапаны бақылау және кәсіби кеңестің сапасын сыртқы бақылау объектілеріне қатысты сапаны бақылау комитеті және кәсіби ұйымдар кәсіби кеңестің сапасын сыртқы бақылау объектілері болып табылмайтын аудиторлық ұйымдарға қатысты жүзеге асыратын тәуекелге бағдарланған тәсіл негізінде жүзеге асырылады [3].

Сапаны сыртқы бақылаудың мақсаты аудит бойынша қызметтер сапасын тұрақты арттыру және қамтамасыз ету үшін жағдай жасау.

Aудитор жұмысының сaпaсын сыртқы бaқылaудың объектілері – aудиторлық ұйымның ішкі стaндaрттaр жүйесі, aудиторлық ұйым жұмысының сaпaсын ішкі бaқылaу жүйесі және жеке aудиторлық тексерулер болып тaбылaды.

Жұмыс тобының мүшелері қaжетті кәсіби құзыреттілікке ие болулaры тиіс, яғни сәйкес білімі, жұмыс тәжірибесі және aрнaйы дaйындығы болуы қaжет.

− кәсіби стaндaрттaрды, зaңнaмaлық және нормaтивтік aктілердің тaлaптaрын білу;

«Қазақстан аудиторлар одағы» КАҰ мақсаттары: Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызметті дамыту, жетілдіру және біріздендіруге жәрдемдесу, аудиторлық қызметкерлердің кәсіби әлеуетін арттыру, ұйым мүшелерінің құқықтары мен заңды мүдделерін білдіру және қорғау.

«Қазақстан аудиторлар одағы» КАҰ мақсаттары: Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызметті дамыту, жетілдіру және біріздендіруге жәрдемдесу, аудиторлық қызметкерлердің кәсіби әлеуетін арттыру, ұйым мүшелерінің құқықтары мен заңды мүдделерін білдіру және қорғау.

Осы ұйым сапа бақылауын "Аудиторлық қызмет туралы" ҚР Заңына, "Аудиторлық ұйымдардың сапасына сыртқы бақылау жүргізудің үлгілік қағидаларын, оның ішінде аудиторлық және кәсіптік ұйымдарды тексеру өлшемшарттарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2021 жылғы 16 маусымдағы № 574 бұйрығына, Халықаралық Аудит Стандарттарына, Әдеп Кодексіне және № 1 Халықаралық Сапа Стандартына сәйкес жүргізеді [4].

Осы ұйым сапа бақылауын "Аудиторлық қызмет туралы" ҚР Заңына, "Аудиторлық ұйымдардың сапасына сыртқы бақылау жүргізудің үлгілік қағидаларын, оның ішінде аудиторлық және кәсіптік ұйымдарды тексеру өлшемшарттарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2021 жылғы 16 маусымдағы № 574 бұйрығына, Халықаралық Аудит Стандарттарына, Әдеп Кодексіне және № 1 Халықаралық Сапа Стандартына сәйкес жүргізеді [4].

2) ҚЕХС және ХАС сақталуын бағалау;

3) аудит сапасын бақылаудың Фирмаішілік жүйесін зерттеу және оның тиімділігі туралы пікір білдіру;

5) кадрларды іріктеу жүйесін және қызметкерлердің біліктілігін арттыру бағдарламасын бағалау;

7) аудиторлық ұйымдар қызметі сапасының қажетті деңгейін және аудит бойынша орындалатын тапсырмаларды қамтамасыз ететін басқа да факторларды бағалау;

Жұмыс тобының есебінде объективті және негізделген тұжырымдар болуы керек.

Комитет сапаға сыртқы бақылау жүргізу нәтижелері бойынша және жұмыс тобының есебі негізінде аудиторлық ұйымға тиісті баға қояды.

Аудиторлық ұйымның аудит бойынша қызметін бағалау өлшемі "Аудиторлық ұйымдардың сапасына сыртқы бақылау жүргізудің үлгілік қағидаларын, оның ішінде аудиторлық және кәсіптік ұйымдарды тексеру өлшемшарттарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2021 жылғы 16 маусымдағы № 574 бұйрығында бекітілген қосымшаға сәйкес жүзеге асырылады.

«Қазақстан аудиторлар одағы» КАҰ-ның 2020-2022 жылдары аудиторлық ұйымдарға жүргізген сыртқы сапа бақылауының нәтижелерін зерттей отырып, Қазақстан Республикасындағы аудиторлық ұйымдардың барлығы аудитті жүргізу барысында Халықаралық аудит стандарттарының және Әдеп кодексінің талаптарын дұрыс қолданатынын аңғара аламыз.

Аудит сапасын сыртқы бақылау жүйесінің тұтастығы мен өзара байланысын қамтамасыз ететін және аудит сапасына қойылатын негізгі талаптардың орындалуын түпкілікті бақылауға негізделген аудит сапасын сыртқы бақылауды ұйымдастыруға және жүзеге асыруға әдістемелік тәсілдер қажет.

Аудит сапасын сыртқы бақылау жүйесінің тұтастығы мен өзара байланысын қамтамасыз ететін және аудит сапасына қойылатын негізгі талаптардың орындалуын түпкілікті бақылауға негізделген аудит сапасын сыртқы бақылауды ұйымдастыруға және жүзеге асыруға әдістемелік тәсілдер қажет.

Басқаша айтқанда, қажетті және тиімді процедуралардың толық кешенін қамтымайтын жалпы ережелер емес, тиімді құрал қажет.

Аудит аяқталғаннан кейін және аудиторлық қорытынды берілгеннен кейін, әсіресе сапаны сыртқы бақылаудан бұрын жұмыс құжаттарын жасау сапасыз аудит жүргізу тәуекелдерінің жоғарылауының маңызды дәлелі бола алады.Сапа бақылаушысын адастыру қаупін азайту үшін аудиторлық тапсырмалары бар басқа файлдарды тексеру үшін сұрау пайдалы болуы мүмкін.Сонымен қатар, әріптестік институтын, сондай-ақ штаттық (мониторинг) және штаттан тыс (бақыланатын сараптамалық бағалау) сапа бақылаушыларының жұмыс сапасына сыртқы бақылауды жүзеге асыруы сияқты жорықтарды енгізу қажет деп санаймыз [5].

Аудит аяқталғаннан кейін және аудиторлық қорытынды берілгеннен кейін, әсіресе сапаны сыртқы бақылаудан бұрын жұмыс құжаттарын жасау сапасыз аудит жүргізу тәуекелдерінің жоғарылауының маңызды дәлелі бола алады.Сапа бақылаушысын адастыру қаупін азайту үшін аудиторлық тапсырмалары бар басқа файлдарды тексеру үшін сұрау пайдалы болуы мүмкін.Сонымен қатар, әріптестік институтын, сондай-ақ штаттық (мониторинг) және штаттан тыс (бақыланатын сараптамалық бағалау) сапа бақылаушыларының жұмыс сапасына сыртқы бақылауды жүзеге асыруы сияқты жорықтарды енгізу қажет деп санаймыз [5].

Аудит сапасының сыртқы бақылауын жетілдірудің жаңа бағыттары транзакциялық шығындарды, сапаны бақылау жүйелерінің жұмыс істеуіне келтіретін кедергілерді едәуір төмендетуге және бухгалтерлік есептің сыртқы пайдаланушылары қабылдайтын шешімдерге теріс әсер ететін ақпараттың асимметриясын төмендетуге мүмкіндік береді,сайып келгенде, нарықтың тұрақты дамуы мен аудиторлық қызметтер және аудиторлық қызмет субъектілерінің дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Аудит сапасының сыртқы бақылауын жетілдірудің жаңа бағыттары транзакциялық шығындарды, сапаны бақылау жүйелерінің жұмыс істеуіне келтіретін кедергілерді едәуір төмендетуге және бухгалтерлік есептің сыртқы пайдаланушылары қабылдайтын шешімдерге теріс әсер ететін ақпараттың асимметриясын төмендетуге мүмкіндік береді,сайып келгенде, нарықтың тұрақты дамуы мен аудиторлық қызметтер және аудиторлық қызмет субъектілерінің дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Әлемнің жекелеген елдерінің қаржылық есептілік аудитінің жүргізілуін ұйымдастыру мен бақылау шаралары нысандарына шолу ҚР қаржылық есептілік аудитін тез реформалау және мемлекеттік қаржылық аудит институтын құру қажеттілігі мен мүмкіндігін дәлелдейді.

Мемлекеттік аудит органдары әлемнің көптеген елдерінде жұмыс істейді және ең алдымен сыртқы бақылау функциясын орындайды.

Норвегия Парламенті 1993 жылы Стортинг қызметті тексеру және конституциялық істер жөніндегі тұрақты Комитет құрды, ол өзінің негізгі міндеттерінің бірі ретінде Есеп палатасы ұсынған есептерді қарастыруы тиіс еді.

Себебі ондай жүйелер Жоғары аудиторлық палатасы және басқа да жоғары органдардың жұмысын тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді [1].

Біздің елімізде қазіргі уақытта мемлекеттік органдарында ішкі қаржылық бақылауды ұйымдастыру және жүзеге асыру мәселелері толық қалыптастырылмаған.

Канадада қаржылық аудит өзара байланысты екі тараптан – қаржылық есептілік аудитін және заңнаманы сақтау аудитінен тұрады.

АҚШ-та мемлекеттік аудитті жүзеге асыру мақсатында мемлекеттік аудит стандарттары да әзірленді, оларға сәйкес елдегі қаржылық аудит қаржылық есептілік аудиті және басқа да тиісті қаржылық тексерулер болып бөлінеді [4].

Мұның бәрі мемлекеттік аудиторлардың орындайтын тікелей және қосымша міндеттер тұрғысынан Қазақстан үшін де өзекті [5].

Қазақстан жас мемлекет болғандықтан, көптеген жаңалықтарды іс жүзінде игеру еңбекті қажет ететін және күрделі процесс болып табылады.

Сондықтан шоғырландырылған қаржылық есептілікке аудит жүргізу кезінде бізге халықаралық тәжірибені ескеру және пайдалану қажет.

Яғни көптеген процесстермен, транзакциялардың үлкен көлемімен және күрделі құрылымдармен қаржылық тексерулер жүргізілетін жерде аудиторлық дәлелдерді жинаудың тиімді құралы көбінесе ішкі бақылауға сүйену болып табылады [6].

Грекияның Есеп соты жоғары сот мәртебесіне ие және ол жол берілген бұзушылықтар негізінде аудит объектілеріне өз бетінше санкциялар қолдана алмайтындығына қарамастан, құзыретті құқық қорғау органдарынан тергеу жүргізуді талап етуге құқылы.

Сондай-ақ, Грекияда өз ісін жүргізу үшін Сот барлық бухгалтерлік кітаптар мен растайтын құжаттарға шектеусіз қол жеткізе алады және орталық және жергілікті үкімет қызметкерлерімен кездесуі мүмкін.

Сондай-ақ, Грекияда өз ісін жүргізу үшін Сот барлық бухгалтерлік кітаптар мен растайтын құжаттарға шектеусіз қол жеткізе алады және орталық және жергілікті үкімет қызметкерлерімен кездесуі мүмкін.

Егер растайтын құжаттар және ақпарат сенімсіз болса, сот талап қою мерзімі ішінде шот бойынша өз шешімін қайта қарауға құқылы.

Осылайша, шетелдік қаржылық бақылау органдарының құрылымын талдау жоғары қаржылық бақылау органының қызметін кеңейтуге және оның тәуелсіздігі мен бейтараптығын қолдауға өсіп келе жатқан жалпы әлемдік үрдістерді байқауға болады.

Қазақстан жас мемлекет болғандықтан, көптеген жаңалықтарды іс жүзінде игеру еңбекті қажет ететін және күрделі процесс болып табылады.

Сондықтан қаржылық есептілік аудитін іске асыру кезінде еліміздің мемлекеттік аудит органдары халықаралық тәжірибені ескеруі және пайдалануы қажет.

Еліміз халықаралық тәжірибеден сыналған

Еліміз халықаралық тәжірибеден сыналған және оң нәтижелер берген барлық ақылға қонымды

Таралу елдің контекстіне байланысты болса да, COVID-19 бүкіл әлемдегі мемлекеттік және жеке секторлардағы технологияларды бейімдеудегі олқылықтарды көрсетті.

Мысалы, INTOSAI-дың Саясат, Қаржы және Әкімшілік Комитеті (PFAC: Policy, Finance, and Administration Committee) арнайы веб-сайт арқылы COVID-19 пандемиясы кезіндегі цифрлық технологиялар рөлі туралы ақпарат алмасуға ықпал етті.

Деректерді талдау, роботтық процестерді автоматтандыру, ұшқышсыз ұшу технологиялары, жасанды интеллект, машиналық оқыту (Machine Learning), терең оқыту (Deep Learning), ақылды келісімшарттар және бұлтты шешімдер зерттелуде.

OLACEFS, Латын Америкасы және Кариб теңізінің ЖАО және оның мүшелері осы технологиялардың барлық спектрін енгізіп жатыр.

OLACEFS, Латын Америкасы және Кариб теңізінің ЖАО және оның мүшелері осы технологиялардың барлық спектрін енгізіп жатыр.

 «Цифрлық трансформацияны цифрлық энтузиастардан бүкіл ұйымға қалай ауыстыруға болады және неге басымдық беру керек?»;

Бағалау ЖАО мандатына, тәуекелге негізделген жоспарлаудан бастап сапаны қамтамасыз етуге дейінгі барлық аудит процесіне, сондай-ақ жалдау және оқыту сияқты цифрлық трансформацияға қатысты басқа мүмкіндіктерге бағытталған.

Талаптар халықаралық стандарттарға және мүмкіндігінше озық тәжірибеге негізделген, мысалы, INTOSAI немесе ISO кәсіби өтініштер жүйесіне енгізілген талаптар.

OLACEFS аймағы Германияның даму жөніндегі ынтымақтастық агенттігінің (German Development Cooperation) үйлестірілген күш-жігерінің қолдауымен Жоғарғы Аудит Органдарының Цифрлық Жетілуін Бағалау жүйесін (SAI ITMA) жақсарту және қолдану бойынша маңызды қадамдар жасады.

Тұжырымдама бастапқыда Германияның Федералды экономикалық ынтымақтастық және даму министрлігі (BMZ: German Federal Ministry for Economic Cooperation and Development) атынан Германия ЖАО жүзеге асыратын салалық «тиімді қаржылық басқару» бағдарламасы аясында әзірленгенімен, одан әрі пысықтау мен пилоттық енгізуді арнайы геотехнологиялық жұмыс тобы үйлестірді.

Колумбия ЖАО-дағы алғашқы нұсқаны пилоттық сынақтан өткізгеннен кейін, құрылғы осы алғашқы тәжірибені ескеру үшін қайта қаралды және геотехнологияның аспектілерін аспапта жақсы бейнеледі.

Испания, Чили және Гватемала ЖАО-дағы қосымша виртуалды қосымшалар құралды одан әрі жетілдіруге мүмкіндік берді.

Қазіргі уақытта аталған элементтерді енгізу, оқыту және қолдану үшін ілеспе материалдар дайындалуда.

Бұл семинарға Коста-Рика, Эквадор, Доминикан Республикасы, Перу және Парагвай ЖАО-ның өкілдері қатысты [2].

Біздің ойымызша, Еуропалық комиссия әзірлеген және Еуропалық Одақ елдеріндегі цифрландыру деңгейін бағалау үшін пайдаланылатын цифрлық экономика және қоғам индексін (DESI: Digital Economy and Society Index) есептеу әдістемесі ең жан-жақты қамтылған әдіс болып табылады.

Біздің ойымызша, Еуропалық комиссия әзірлеген және Еуропалық Одақ елдеріндегі цифрландыру деңгейін бағалау үшін пайдаланылатын цифрлық экономика және қоғам индексін (DESI: Digital Economy and Society Index) есептеу әдістемесі ең жан-жақты қамтылған әдіс болып табылады.

Байланыстың қолжетімділігі мен сапасы (тіркелген және мобильді кең жолақты пайдалану деңгейін және оны қамтуды, сондай-ақ кең жолақты баға деңгейін қоса алғанда).

Байланыстың қолжетімділігі мен сапасы (тіркелген және мобильді кең жолақты пайдалану деңгейін және оны қамтуды, сондай-ақ кең жолақты баға деңгейін қоса алғанда).

Толыққанды және анық дәлелдемелерге қол жеткізу мақсатында оларды ұқыпты, жылдам әрі сапалы өңдеу әдістерін жетілдіру үлкен мәселе болып табылады.

Осыған орай, мемлекеттік аудиттің кешенді ақпараттық жүйесінің олқылықтарын анықтауға, дамыту бойынша ұсыныстар беруге

Мақалада мемлекеттік тиімділік аудиті қызметтердің сапасын жақсартуға, ақпараттық технологияларды басқаруды жақсартуға, елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуге қалай әсер ететіні егжей-тегжейлі сипатталған,және осы орайда Шет ел тәжірбиесі ескерілген.

Қазақстан Республикасының тұрақты дамуына қол жеткізу және бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ақпараттық технологиялар саласындағы тиімділікке мемлекеттік аудит жүргізу қажеттігі атап көрсетіледі.

Қазақстан Республикасы да осы саладағы тиімділіктің мемлекеттік аудитіне үлкен мән береді, өйткені ақпараттық технологиялар экономиканы дамытуда және елдің халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруда маңызды рөл атқарады.

Бұл аудиттің мақсаты-ақпараттық технологиялардың қаншалықты тиімді қолданылатынын, оларды енгізу нәтижелері қандай екенін және ақпараттық технологияларды қолданудың тиімділігін жақсарту үшін қандай шаралар қабылдау керектігін анықтау.

Ол үшін мемлекеттік аудиторлар IT құралдарын пайдаланудың техникалық, экономикалық және ұйымдастырушылық аспектілеріне талдау жүргізеді, сондай-ақ оларды пайдалану тиімділігін қойылған мақсаттарға қол жеткізу тұрғысынан бағалайды.

Мемлекеттік аудиторлар бюджет қаражатын әртүрлі IT-жобаларға пайдалануды талдайды, осы жобалардың тиімділігін бағалайды және оларды қаржыландырудағы ықтимал бұзушылықтарды анықтайды.

Бұл бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігін арттыруға және IT саласын дамытуда барынша нәтижелерге қол жеткізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Аудит жүргізу кезінде мемлекеттік аудиторлар көрсетілетін қызметтердің сапасына байланысты проблемаларды анықтайды және қолданыстағы бақылау және басқару жүйелерінің тиімділігін бағалайды.

Аудит жүргізу кезінде мемлекеттік аудиторлар көрсетілетін қызметтердің сапасына байланысты проблемаларды анықтайды және қолданыстағы бақылау және басқару жүйелерінің тиімділігін бағалайды.

Бұл көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсартуға және олардың тұтынушылардың талаптарына сәйкестігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бұл мемлекеттік органдар мен кәсіпорындардың мемлекеттік қаражатты қаншалықты тиімді пайдаланатынын және олардың қызметінің нәтижелері қандай екенін анықтауға көмектеседі.

Аудит нәтижелері мемлекеттік органдар мен кәсіпорындардың жұмысындағы проблемаларды анықтауға және олардың жұмыс сапасын жақсарту бойынша шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.

Ол ақпараттық технологияларды басқарудағы проблемаларды анықтайды және оларды жақсарту шараларын анықтауға мүмкіндік береді.

Осылайша, мемлекеттік тиімділік аудиті ақпараттық технологияларды басқаруды тиімдірек және ашық етуге көмектеседі.

Ақпараттық технологиялар саласындағы тиімділіктің мемлекеттік аудиті ақпараттық технологияларды пайдалануды жақсарту және елдің халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін қандай шаралар қабылдау керектігін анықтауға көмектеседі.

Ол ақпараттық технологияларды пайдаланудағы проблемаларды анықтауға және оларды шешу жөніндегі шараларды анықтауға мүмкіндік береді, бұл стратегиялық мақсаттарға неғұрлым тиімді қол жеткізуге ықпал етеді.

Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының іске асырылуын аралық бағалауға және ақпараттандыру саласындағы мемлекет активтерінің пайдаланылу тиімділігіне жүргізілген нәтижелер

– экономикалық шығындар және жіберіп алған пайдалар – 929,2 млн.

Сонымен қатар, мемлекеттік тиімділік аудиті ақпараттық технологияларды пайдалану тиімділігін арттыруға және мемлекеттік органдар мен ұйымдарда ақпараттық технологияларды басқару жүйесін жақсартуға көмектеседі.

Бұл қызмет сапасын жақсартуға, ақпараттық технологияларды басқаруды жақсартуға, елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және стратегиялық мақсаттарға жетуге көмектеседі.

Ақпараттық технологиялар саласындағы тиімділіктің мемлекеттік аудиті Қазақстан Республикасының орнықты дамуына қол жеткізу

Цифрлық технологиялар және басқа да көптеген ғылыми жетістіктер мемлекеттік аудит органдарының қызметтік ортасын ғана емес, сонымен қатар өздерінің бизнес-процестерін де өзгертуді талап етеді.

Қазіргі уақытта мемлекеттік аудит саласы жедел, сенімді және толық ақпаратты талап етеді.

Дегенмен, мемлекеттік аудитте жасанды интеллектті пайдалану әлеуеті өте жоғары болса да, біздің зерттеулеріміз оның теориялық және эксперименттік зерттеу үшін жеткіліксіз екенін көрсетті.

Біздің мақаламыз осы мәселені шешуге бағытталған және мақсатымыз Қазақстанда мемлекеттік аудит саласында жасанды интеллектті қолдану дәрежесін зерделеу арқылы өзекті мәселелерді анықтау және жетілдіру жолдарын ұсыну.

Біздің мақаламыз осы мәселені шешуге бағытталған және мақсатымыз Қазақстанда мемлекеттік аудит саласында жасанды интеллектті қолдану дәрежесін зерделеу арқылы өзекті мәселелерді анықтау және жетілдіру жолдарын ұсыну.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Ішкі мемлекеттік аудит комитетінде 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап пилоттық режимде комитеттің барлық аумақтық бөлімшелерінде мемлекеттік мекемелердің қаржы-шаруашылық қызметіне электрондық аудит модулі іске қосылды және «Электрондық мемлекеттік аудит» жаңа ішкі жүйесі 2023 жылдың бірінші маусым айынан бастап өнеркәсіптік пайдалануға беріледі.[1]

Бірақ, бұл жаңа модулдер өнеркәсіптік пайдалануға берілмеу себебінен, қазіргі танда «Е-Қаржымині» интеграцияланған автоматтандырылған ақпараттық жүйесі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің мемлекеттік функцияларды орындау және мемлекеттік қызметтер ұсыну жөніндегі бизнес-процестерін кешенді автоматтандыруға арналған.

Жүйе Қаржы министрлігі және оның комитеттерінің ақпараттық ресурстарын бірыңғай кескіндемесі бар орталықтандырылған ақпараттық жүйеге интеграциялау және оның қосымшалары мен ресурстарына қауіпсіз әрі сенімді қол жеткізуді қамтамасыз ету арқылы құрылатын, Қазақстан Республикасының қаржыларын басқару саласында бірыңғай ақпараттық-технологиялық инфрақұрылымды қамтамасыз етеді.

Жүйе Қаржы министрлігі және оның комитеттерінің ақпараттық ресурстарын бірыңғай кескіндемесі бар орталықтандырылған ақпараттық жүйеге интеграциялау және оның қосымшалары мен ресурстарына қауіпсіз әрі сенімді қол жеткізуді қамтамасыз ету арқылы құрылатын, Қазақстан Республикасының қаржыларын басқару саласында бірыңғай ақпараттық-технологиялық инфрақұрылымды қамтамасыз етеді.

«Е-Қаржымині» Қаржы министрлігінің сапасы жағынан жаңа, басқарылатын IT-сәулетін құрудан және оның комитеттері қызметінің әрбір бағыты бойынша ашықтықты және тиімділікті арттырудан тұрады.

«Е-Қаржымині» Қаржы министрлігінің сапасы жағынан жаңа, басқарылатын IT-сәулетін құрудан және оның комитеттері қызметінің әрбір бағыты бойынша ашықтықты және тиімділікті арттырудан тұрады.

«Е-Қаржымині» жүйесінің артықшылықтарын анықтай келе, бұл базаның мемлекет, халық және бизнес үшін де айтарлықтай маңызы зор екеніне көзіміз жетті.

Озық цифрлық технологияларды пайдалана отырып, мемлекеттік қаржы саласындағы үздік ІТ шешімдерді жасау, енгізу, көбейту, техникалық қолдау және дамыту жөніндегі жобалар портфелін басқаратынын анықтадық.

Қазақстан Республикасының және көршілес мемлекеттердің қаржы саласындағы мемлекеттік органдары мен ұйымдары үшін IT шешімдердің ірі жеткізушісі ретінде «Е-Қаржымині» -нің таптырмас жүйе екенін көре аламыз.[2]

Тәуекелдерді басқару жүйесі» кіші жүйесі тәуекелдерді мониторингілеу, жоспарлау және басқару процесіне заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу жолымен мемлекеттік бюджет қаражатының жұмсалуын бақылаудың және мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру саласындағы мониторингтің тиімділігін арттыруға арналған.[3]

Тәуекелдерді басқару жүйесі» кіші жүйесі тәуекелдерді мониторингілеу, жоспарлау және басқару процесіне заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу жолымен мемлекеттік бюджет қаражатының жұмсалуын бақылаудың және мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру саласындағы мониторингтің тиімділігін арттыруға арналған.[3]

«Ішкі мемлекеттік аудит» модулі аудиторлық іс-шараларды жүргізудің технологиялық процесін автоматтандыруға және аудит объектілерін тексеруді жүзеге асыру процесінде қалыптасқан барлық құжаттарды (материалдарды) орталықтандырып сақтау үшін электрондық істі қалыптастыруға арналған.

• «Қаржыландыру жоспарларын қалыптастыру және нақтылау» ақпараттық жүйесі;

Тәуекелдерді басқару жүйесі» кіші жүйесінің «Ішкі мемлекеттік аудит» модулін практикалық пайдалану сипаттамасы және Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің Қаржылық бақылау комитеті 2016 жылғы 1 қазанда бекіткен «қаржылық бақылау» компонентін пайдаланушы басшылығының ажырамас бөлігі болып табылады.[5]

Мәселен, соңғы 3 жылда процесті толық автоматтандырумен және тексерудің дистанциялық әдістерін дамытумен байланысты шаралар кешенінің арқасында объектіге шығу кезінде аудиторлар анықтаған мемлекеттік сатып алу бойынша бұзушылықтар 0,8 есеге төмендеген.

Сонымен қатар, бюджет және басқа да заңнама бұзушылықтары фактілерін анықтау және алдын алу бойынша құқық қорғау органдарымен бірлескен жұмысқа баса назар аударылады.

Сонымен қатар, бюджет және басқа да заңнама бұзушылықтары фактілерін анықтау және алдын алу бойынша құқық қорғау органдарымен бірлескен жұмысқа баса назар аударылады.

Ал, 2021 жылы 39 036 бұзушылық болса, 2022 жылы мемлекеттік сатып алу процедуралары 38 707 бұзушылықтар саны қамтылған және сонымен қатар, 2021 жылы 2020 жылға қарағанда 19%-ға өскен, бұл ең жоғарғы көрсеткіш болып табылады, ал 2022 жылы 2021 жылмен салыстырғанда 0,8%-ға төмендегенін көре аламыз.

Соңғы 3 жылда анықталған бұзішылықтар және рәсімдер сомасын зерттеу барысында 2020 жылы мемлекеттік сатып алу рәсімдеріне бөлінген соманың 9%-ы бұзушылық анықталды.

Тәуекелдерді басқару жүйесі» кіші жүйесін қызметінде жетік пайдаланатынын, оның мақсаты, функциялары және бұл жүйенің әлемдегі жетекші бағдарламалық жасақтама өндірушілерінің өнеркәсіптік платформаларында жасалатыны нақтыланды.

• мемлекеттік аудит органдарының жасанды интеллект технологияларды қолдану деңгейі ҚР ҚМ ІМАК мысалында талданып, қазіргі таңда тек сараптамалық жүйелер құрылып пайдаланылатындығы анықталып, болашақта адам сияқты түсінуге, ойлауға және шешім қабылдауға қабілетті технологиялар қолданылу қажеттілігі негізделді.

Компанияның негізгі қызметі жылу энергиясын беру және тарату болып табылады.

1-кетедегі мәліметтер Қоғамның үш жыл ішіндегі дебиторлық берешегінің анализі оның жыл сайын сәйкесінше 27,74% және 39,22%-ға өсіп отырғанын көрсетті.

2-кестеде Қоғамның қысқа мерзімді дебиторлық берешегі қосатын көрсеткіштер және оның үш жылдағы өзгерісі ашып көрсетілген.

Тұтынушылардың берешегі 2018-2020 жылдары сәйкесінше 15,48% және 37,10%-ға өскені байқалады.

Ұйым өзінің бюджет алдындағы міндеттемелерін, еңбекақы бойынша және жеткізушілерге берешегін жауып отырады.

Оның ішінде жеткізушілер мен мердігерлер және еншілес ұйымдар арасындағы кредиторлық берешек:

Жалпы алғанда компанияның кредиторлық және дебиторлық берешгінің өзгерісі 2018-2020 жылдар аралығында мынадай көрініс тапты.

Мұнда 2018/2019 және 2019/2020 жылдар бойынша айналымдар есептелді.